… ╪khāsen ǁōsa marikuruxūse sîsenūsa
Xoa-aos: Alvine Kapitakos
׀AEǁGAMS – ╪Hanub !auga mâ ╪nûi╪gādi (NGOdi) tsî ׀nîdi hîa marisihuiga !khaina xu ra !khō!oan !oagus ge ׀gaisa tsî ׀khamasa !khâikhomsa ge sî╪uihe în ╪gōsen marin hîa HIV/AIDS ׀ae-aon !gâi!gâb !aroma a ╪âibasensana ǁîn ╪hunuma !gâi!gâb !aroma sîsenūsa.
Nē !khâikhomsab ge Ministeri, ╪Urusib tsî ׀Hûhâsi !Oabadi ministries dib, Dr Richard Kamwiba ╪oago wekhe Donertaxs ai ge gowa╪ui. ǁÎb ge nēsa ╪guro !nās ase ge dīhe hâ i konferensis HIVsa ǁgoe╪ams !nâ ǁguiris dis hîa Namibiab !Gaeǁares AIDS !Oabade ra mā ╪Nûi╪gādi dis xa ge ׀aweǁguihe hâ is tawa ge dī.
Kamwib ge ge mî, “Tita ge a ╪an ǁnāpa di ╪nûi╪gāde hâsa, ╪hanu tama ׀gaub !nâ ra HIV/AIDS ׀ons !naka marisihuiga hō tsî ǁîn !khū!khūsens !aroma sîsenū ╪gae╪guide. Nēs ge kaise a tsûsa !khaisa.!Nāsa !nāde ra ī !khais ge ǁaxasin hîa ׀hûhâsib di ׀khom׀khomsa khoen nî domdore xūse ra ׀aweǁguihen ra ǁî╪âibasens xa ׀oa hâ ׀hôakao khoen di ǁhōde nî ׀oa׀oase ׀amsa. Nē !khais ge nēsi nî ׀ûhe,” tib ge Kamwiba ge mî. ǁAupexa 45% HIV/AIDS !aroma ra māhe huib din ge !Hūbaib ╪Gaes tsî American President’s Emergency Plan For AIDS (PEPFAR) hâra xu ra ׀khī tsî !gau ra 55%gu ge a ╪hanub di !ereamxasi, tib ge ge mî.
HIV/AIDSa ╪hīgus !aorosasib ge Namibiab a ╪habase tsî ׀gapi║gau!nâ!khaigu tsî ╪nûi╪gādi tawa ║khaehe║oasase ra ╪haro.
Nē ôa!nâdi ge hosteldi Unams, Politechniks tsî ai!âkam ║gau!nâ-aon ║khā║khākhâis !khaigu hîa ge nēsi ║îgu tsîna a Unams !â kaigu studentna !khō╪gā hâ. Ôa!nâs !nân ge 629 studentn nē ׀gapi║khā║khā!khaigu hosteldi !nâ ra hâna ge !khō╪gā hâ i, HIVs ╪namipen ║îna ׀oasa !ereamsa nî ū ti ge hâ i !âubasens ׀kha. Zimbab ge ge mî, ôa!nâdi ge !aromadi hîa HIV/AIDS !gôaba ra ׀arosen kaina hō╪uitsâsa nē studentn ║aegu. ׀Nîn hîas ge nē ôa!nâsa gere ╪âi-ai╪nûin ge, ╪hīgus !aroma a !aorosa xūn, ai║gause ╪auxûiba hî׀hurus, ║gauo!nâ sorosi╪harugus, !norasasib tsî ║awosasib, !hao!nāsi ╪gomdi tsî tanisen׀gaugu hîa nē mâsiba a hirihiri!nâ ║khāna. !Aru׀îb ge Zimbaba nē ╪nûsa ge ╪an╪an, nausa di ׀nai ╪auna ôa!nâde HIV/AIDS ╪hīgus !nâ a !â-e ׀huru ║khā xūn ╪nampe dīhe hâ, xawe a !gāsa !khais ge tanisen׀gaugu tsî !hao!nāsi ║naetin ra sîsen╪amhe ׀gaus Namibiab ׀gapi║khā-║khāsen!khaigu !nâ !aorosasib !nâ ra mâisa. Nausa da ge sida ╪ansa ūhâ tama hâ, hâna iga nē ׀gapi║khā-║khāsen!khaigu tawa ׀gaisa ôa!nâde HIV/AIDS ╪hīgusa ra hirihiri!nâ xūn xa dīhe hâ io tib ge Zimbaba ge mî.
Ôa!nâdi !nurib ge Zimbab ra mîsa !oa ra ║gau nē ׀gapi║khā-║khāsen!khaigu di hosteldi studentn xan 83%gu dina HIV/AIDS xa ra !gû xoa║guiga ūhâ tamasa tsî 80%gu din ge ra mî, ׀guis khami ī ║gara-i, ║aegu hosteldi !nâ ╪gâ tsî ╪oas diga ūhâ-i tsîn a ׀khaisa. Unams ׀guis ge HIV/AIDS xoa║guiba ūhâ, xawe gu ge ║guisa ║garagu tsî dao║gaugu tsîna nēpasa mûsa tama i tsî studentn on xas tsîna a ׀ūhe. Kai ╪âi╪hansens ge nē hosteldi tawa i kō!gâ-e a ׀khai tsîn studentn tsî ║nāpa hâ tidese ī khoen tsîn hoana ║în ra ╪hâbase ra ╪oa ka ╪gâsa tib ge Zimbaba ge mî. Hâ!khain !nubusib nē studentn ūhâb tsîn ge ra !aroma ║în ra ׀hōsana mā-ams ose hâ kai tsî māsa !gôab xa ╪gui khoena ║an╪gāsa nē ôa!nâs ge hō╪uisa !oa.
Nē !nurib ra mîsa !oan ge 40%gu di studentna ra mî, !game tama hâ aorekhoegu tsî tarekhoedi tsîn ׀gui ║om!nā-omde ra ׀goragusa hâ!khai māgus !aroma. Nē ׀gaub tsîn ge HIV/AIDS ╪hīgus !gôaba ra ׀aro!nâ, nēti ra hâ!khaimāgu studentn mātare–oas !gomsib kara hâ o, sorosi║goe׀haosa mātares ase ū!oa tsî ║ōsa a ╪hīgu ║khā xui-ao.
Noxopa nē ôa!nâsa xu ge ╪oaxas ge kai╪âu hâ tarekhoedi tamas ka io aorekhoegu ra ║în xa ╪khamn ׀kha soregusa hâ!khai-e hō ║khās !aroma ׀gui, nēs ge ‘sugar daddy’ ‘sugar mummys’ ra ╪gâxasa tib ge ra mî. Hâ!khai ׀orosib ge ra !aroma !nāsa hostel ║gan╪gāsaben ra sorosi ╪harugub !nâ !â tsî nēpa hî׀huruhe !khaisa tib ge Zimbaba gere !gāra!ā. 54%gu di studentn hosteldi !nâ ra hân ge ge !nuri, !nāsa ║aegan ra sorosise ║goe׀hao-ūgu ╪gaos di mî║gai║gaigude nēpa hō!âhesa, !gōsase ╪auxûiban ga ātoas khao!gâ. Nēs ╪namipen ge 72%gu dina ra !nuri hostel !nâ ra hâ aore studentgu ׀guigu nēs !nâ ׀hapimâsen tama hâsa , xawe hostels !nâ hâ tama kai aogu tsîn nēs !nâ ra !âsa. !Aru׀î ge noxopa a !gāsa !khais ge ama tama ╪gom╪gomgu ׀gaun hîa nē ║ōs di ╪hīgusa ra ai!gû kais, ai║gause, ׀hōsagusib ║aegu ra hâ ║gâi║nâgus tsî ama tama xūn !nâ ╪gae╪hapugus hîa ║khaubasen tamase sorosi║goe׀haodi !nâ !âsa ra !aroma tsî ׀ams ai nē ║ōsa hōs ti ׀gui ra ╪âibasensa.
Sao ran ge ai║gaun asen ge studentna nē ôa!nâdi ║aeb !nâ gere HIV/AIDSA ║au║aus ase gere sîsenū mî-aina; dītsâs ׀guis ge ╪hanu xū-e ra hā-ū, kondomma sîsenūs ge a ║ore, sorosi║goe׀haos ge a kurus di tsîts nî kondomma sîsenūs kara ots ge kurus ׀kha ra ╪gobexa, ama aorekhoeb ge ╪gui ╪khamkhoedi ׀kha nî ║om׀hao, noxopats ûitsama hîa ║goeba ׀ama, nēsits ga matikōse a ║khaubasen xawe ║ōs ge ║ōts nîsa, tsî sats ge ra mā╪oa tsî hoan xa ׀gapise !gôahe ׀guis xa !nāsa ׀hōsasats nî ūhâs karao. Nē ôa!nâs !nurib ge sao ra ao║guiga ge dī; ║gam║are ║khā║khākhâide hoa ׀gapi║khā-║khāsen!khaigu ai ūhâs tsî !â׀huru-aona ║khawa ׀āxū-amese ║khaubas ose hâ tsî ║gauo!nâ sorosi╪harugudi ūhâ ║khō║khōsasin !oagu !khâikhomsa hosteldi !nâ. ׀Hûhâsib khoen tsîn ge nî hōhō!nâhe ║în di !ereamdi hîan nē ╪khamkhoen !oagu ūhâdi xa tsî nî !hoa!khomhe sa ôaga hâ-e sores kaise ╪hanu tama !khaisa. Nē !nurib ge ׀gū║ae nî dītoahe tsî ╪ansa ׀goragus !aroma ׀gora╪uihe.