Muňoli: Tjikunda Kalunga
OPUWO – Mulena wa khuta ya sizo ya Otjikaoko mwa sikiliti sa Kunene, la bubeli na yemezi muhupulo wa sizo wa ku kopanela basali ba bona ni balikani ni haili ku zibahala kuli nto ye imaswe ye kona ku hasanya kakokwani kaka tisa butuku bwa HIV/AIDS.
Taba yee i zibahala ahulu mwa likiliti zabo Kunene ni Omusati mwa mushobo wa ma Himba ni ma Zimba. “Ku kopanela basali kinto ye feza lifufa mwa hala manyalo, mi hape i tisa silikani”
Na nitifaza litaba ze ezahala, hamoho cwalo ni li tuto za HIV/AIDS kuli lu kona ku li kusufaza ka ku sa hasanya kokwani ka HIV/AIDS, ku bulela Tjavara kwa mukopano ko ne ku izi malena ba mashumi a silezi (60) ni ba zamaisi ba mizi bene bazwa mwa libaka ze shutana shutana mwa sikiliti sa Kunene.
Mutopehi Amon Ngavetene, muzamaisi wa mulao wa AIDS kwa Legal Assistance Center (LAC) ya na tisize ngambolo yee na ize mutomo wa ngambolo yeo ki ku tusa ba zamaisi ba likhuta za sizo kuli ba zibe kuli mi sebezi yeo i kona kubeya basali niba sisizana mwali kayamana la kufumana ka kokwani ka HIV/ AIDS.
Taba yeo ne i ambozwi fa sitashini sa wayalesi sa mushobo wa si Herero sa NBC.
Mulao u bulela kuli mushobo wa ma Himba ni ma Zimba ha potezwi ki mulikana hae ya sepahala mi ka libaka la kuli ulata ahulu mulikani wa hae, muuna yo u taluseza mu fumahali wa hae kuli u swanela ku pumula ni mulikani wa hae busihu boo.
Mi heba ha kuna yemwi ndu mo bakona ku pumula, munna wa musali yoo u swanela kulobala fande ni kusiyela mufumahali wa hae ni mulikani wa hae sibaka. Kezo ye i tisize nyadiso maswe ya basali mwa hala sicaba sa mushobo wa ma Himba ni ma Zimba mwa sikiliti sa Kunene , ku bapanya ni pulayo ya lilato mwa likiliti ze ñwi za naha ku bulela Tjavara.
Ka kuya ka mubulelelo wa mulena, ku pumula ni munna yali mulikani wa munna hao ki sisupo sa likute, kono musali ukona kuhana ku pumula ni yena he ba ha mutabeli. Mi taba yeo i lumelezwi. Kwa lineku la musali ni yena ukona kufa ba likani ba hae ku bo munna hae kuli ba pumule ni yena, mi bona bali ki sisupo sa silikani sesi tile.
Yo muhulu wa munzi wa Oukongo mutopehi Uomiti Ruhozu, na ize butuku bwa HIV/ AIDS bu sike bwa se beliswa kwa ku felisa misebezi yene ba yezanga kwa ikale , mi na zwezi ku bulela kuli butuku bwa HIV/AIDS bu kona kufumaniwa ki batu baba inyezi baba puma mwa manyalo a bona, ka kuya ka mubulelelo wa Ruhozu , buňata bwa banna ni basali mwa naha ya Namibia bana ni ba likani ba ba fitelela a limuñwi bao ba kopana ni bona kwa mukunda.
Kono mushobo wa ma Himba ni ma ZImba ba zwisa kunutu yeo kaku felisa sabo kwa basali ba bona ya ku fumaneha inge ba puma kwa mukunda , mi hape ku tisa kuli silikani sabatu ba babeli sitiye. Mi taba ya kufa munna yo muňwi musala hao ki nto ye yezwa ka tumelelano ni mufumahali wa hao, ka kuziba kuli munna yo ki nyazi wa musala hae wa kwa mukunda, ‘ kakuli ha nilati kuloba silikani saka ni munna yo ki kafo ni mufa sibaka saku bonana ni mufumahali waka mutaka fululele kutoloka Ruhozu’.
Nihakuli cwalo mukutazi wa lizwi la mulimu wa keleke ye bizwa Mission of Christ Church mutopehi Daniel Muharukua na ize, ni haili kuli kezo yeo I tisa lika zende kwa sicaba sa mishobo yeo, kakuli bafelisa li taba ze swana inge lifufa mwa manyalo, taba ye liteni fateni ki yakuli misebezi ye I tisa kuhasanya butuku bwa HIV/ AIDS mwa sicaba mi likezo zeo liswanela ku feliswa.
Hape na zwezi kubulela kuli mushobo wa ma Himba ni ma Zimba banyezi kale mabali mi a limuñwi ku bona a saba feela ni kakokwani ka HIV/ AIDS ku bu bebe ahulu ku beya baba ñwi basali mwa kozi ya ku yambula butuku boo.
Yo muhulu wa lisebelezo za zwelopili mwa naha (UNDP) mufumahali Cloudina Venaani n aize, basali baba li mwa likezo ze ba lieza kazila yaku kuteka banna ba bona hape baliyeza ka pilu ya bona kulata, yeo I kona kutisa maino a maswe mwa bupilo bwa bona. Mi hape na zwezi ku bulela kuli liswanelo za bona liswanela ku talimwa.
Muzamaisi wa mulao wa AIDS mutopehi Ngavetene na ize, mutomo wa kamaiso ya bona ki ku bona kuli misebezi ni mi lao ye tisa kuli bana ba ba sizana ni basali baba pila mwa libaka za matakanyani ye kona ku babeya mwa mayemo a ku yambula butuku bwa HIV/ AIDS ya feliswa.
Makandauko a mañwi a ka ezahala mwa lilimo ze taha mwa likiliti za bo Kavango East ni West, mo banna ba yola limbelwa ze latehezwi ki banna ba zona.