Charles Ndeumane
Ongundu ndjoka ya pangela konyala uule woomvula 60 moBotswana oya dhengwa momahogololo gopaupresidented. Iizemo yomahogololo miilongo oyindji yomuumbugantu waAfrica ota yi ulike kutya opolitika miilongo yaAfrika ota yi ende ta yi lunduluka naanawino miikwapolitika ota ya ti sha faathana ota shi vulu oku ningwa moNamibia.
Ongundu ta yi pangele yoBotswana Democratic Party (BDP) ndjoka ya pangela oshilongo shaBotswana uule woomvula 58 oku za pemanguloko lyoshilongo shoka momumvo 1966 oya kanitha omahogololo sho ya dhengwa mo kongundu yompilameno yoUmbrella for Democratic Change (UDC) momwaalu gwiilyo yopaliamende.
Ongundu yo UDC ota yi lelwa komutseyiveta omunamvimvo 54 Duma Boko ngoka ena owino yoomvula odhindji mopolitika.
Omunawino miikwapolitika Omunamibia Ndumba Kamwanyah okwa ti elunduluko mopolitika yomiilongo yaAfrica kalina okatongo, opu na ompito onene Namibia naye a mone elunduluko lya tya ngaaka.
Ndumba okwa ti iinima mbyoka ta yi eta elunduluko ndyoka ongaashi omwaalu gwaantu kaaye na iilonga, oluhepo, oshowo okwaathike pamwe.
“Oonzo ota dhi ti oyendji yomaantu mboka ya kutha ombinga momahogololo gaBotswana aanyasha. Ngele owa tala kaantu mboka yi ishangitha ya ka hogolole momahogololo gaNambia gopaupresidente oshowo giilyo yopaliamende ye li 900 000 yomuyo aanyasha. Aanyasha oyendji kaye na iilonga, oya hala elunduluko sho osho tashi vulu oku eta elunduluko mopolitika yaNamibia,” Kamwanyah ta ti.
Ndumba okwa ti ekwatathano lyopamaiyuvo ndyoka lya kala pokati kaantu noongundu ta dhi pangele ota li ende ta li teka po oshoka aantu oya koneke kutya oongundu ndhoka ita dhi eta omalunduluko ta ga yambula po aantu noya.
“Omahogololo ngoka ga ningwa moBotswana oga eta elunduluko enene moshilongo shoka. Elunduluko miikwapolitika olya simana noonkondo. Otwa mona nkene opolitika yaNamibia ya li ya ingengithwa momahogololo gomomumvo 2019 moka ongundu ta yi pangele ya li ya zimo nomawi omashona shu vulithe oomvula adhihe ya kala koshipundi. Oongundu ta dhi pangele odha pumbwa oku tseya kutya ita dhi kala koshipundi sigo aluhe,” osho Kamwanyah a popi ngaaka.
Omunawino omukwawo miikwapolitika Frans Koolike ngoka a li gumwe gwomaaulikwa yiithikamena yomahogololo gopaupresidente okwa ti iizemo yomahogololo gaBotswana ota yi papudha mo yamwe yomaaleli yongundu ta yi pangele yaNamibia yoSWAPO mboka ta ya ti ongundu ita yi vulu oku kala inaa yi sindana po omahogololo.
“Elunduluko mopolitika olya pumbiwa opo ashike uudemokoli wu hape ngaashi sha pumbiwa. Osha pumbiwa oku kondjitha omukalo omukalo gwongundu yimwe yin a oonkondo dha pitilila oshoka ongundu ndjoka ota yi dhimbwa oompumbwe dhoshigwana nonande osho ya hogololelwa koshipundi,” Koolike a ti.
Koolike okwa tsikile ta ti ngele elunduluko olye ya mopolitika yaNamibia ndele ongundu ta yi pangele eta yi dhengwa momahogololo ita shi etitha uumbanda washa konkalo yombili moshilongo oshoka aaleli oya pumbwa oku simake ehalo lyoshigwana.
“Aabotswana oya hogololela elunduluko ndele eta ye tu ulukile oshiholelwa oshiwanawa. Presidente gwaBotswana Mokgweetsi Masisi ina kondjitha iizemo yomahogololo oshoka okwa simaneka ehalo lyoshigwana, okwe shi taamba ko ashike nawa. Ngele SWAPO okwa kala inaa sindana po omahogololo natu shi taambeko ashike nawa ndele eta tu simanekeni ombepo yapresidente gwetu omukulu omundohotola Hage Geingob,” Koolike a thamuna.
Opolitika yomiilongo yomuumbugantu waAfrika oya ndhidhilike omalunduluko omanene momahogololo gopaupresidente momathimbo ga piti.
Nonande ongundu ta yi pangele moSouth Africa yoAfrican National Congress (ANC) oya sinda po omahogololo gopaupresidente nuumvo, oya ndopa oku adha omawi ngoka ga pumbiwa opo yi shune koshipundi lwoshikando shotango moomvula 30 ndhoka ya kala koshipundi oku za pemanguluko.
Ongundu yoANC oya thiminikwa opo yi tunge epangelo limwe nongundu yompilameno yoDemocratic Alliance (DA) opo yi kale koshipundi.
Oshishiindalongo shaNamibia Zambia ngashingeyi osha lelwa koongungu ndatu dha yooloka dhopapolitika oku za sho sha momo emanguluko momumvo 1964.