Aron Mushaukwa
Katima Mulilo-Kufukuzeha kwa litapi mwa lisa la Lyambezi ni mwa linuka ze mwahal’a sikiliti sa Zambezi kuse kusiile mandui basina sepo – sihulu kwa lisa la sikiliti leo neli sepilwe kuba simbule sa litapi.
Kukala kwa makalo asilimo lipapati zezibahala hahulu mwa sikiliti halisafumaneha kabunolo , nihaike kuyamba kwa litapi neku kwalilwe mwahala alikweli za Njimwana ni Lyatamani, kono kubonahala kuli kuzwelela fobukwalulezwi buyambi litapi halibonwi.
Ba New Era hane bapotezi Lisa la Lyambezi labulalu nekusina misebezi ya bundui yene bonahala kezahala teñi. Mandui bene baliteñi kwa lisa nebaile feela kuyo “ikatulusa” kakuli seba zwafile kuyamba.
“Luse luzwafile kale, wa kona kuya kwa kulaleka ni kuyokuta habusa kasepo yakuli ukatofuma zabusunso, kono uto fumana hakuna. Luse luezize cwalo hañata-ñata mane fa kikale luzwafa”, kwatalusa yomuñwi wa mandui Passy Mbumba. Aekeza kuli sepo yabona kiya kuli kwa mafelo akweli ya Muyana baka-kala kuswala lindombe, kakuli habana sepo ya kuli lipapati lika fumaneha silimo se.
“Mwa silimo sa 2015/2016 litapi neli zeñata, hauya kwa kuyamba hoyokuta utaha ni litapi zeñata luli, mi uto fumana baleki bakulibelezi falikamba, nelukona kulekisa nikuleka lico kono cwale selupila feela miloho”, kwa talusa ndui yomuñwi Mbeha Sitwala.
Kufukuzeha kwa litapi kuse kukenyize balekisi balitapi mwaziezi kakuli nebapilela fakuleka litapi kwa mandui nikuyo lekisa mwa musika wa Katima Mulilo. Chuma Simasiku yomuñwi wa balekisi balitapi nabulelezi ba New Era kuli kanako ya cwale “kutata kuleka sico”.
“Nihakuli cwalo lusweli kulika katata kupila kakulekisa limbala zelufumana kwa Lisikili ni Nañombe, kuna ni sepo, kakuli cwanuñu lukalile kufumana litapi kwa Ihaha ni Mbalasinte, kalitohonolo se ikona kuba sisupo kuli lukana luleka litapi kwa saana”, kwa talusa Simasiku.
Balekisi ba bañwi base bakalile kuleka litapi mwa Zambia, kumulimi yana ni simu ya litapi. Kono Simasiku uli litapi zeo zatula mi hape baleki habalitabeli.
“Litapi ze mwa Zambia zatula. Sapili mulimi nalilekisa kateko yende, mwa N$ 1000 nokona kuleka litapi zelikana 42, kono cwale mwa N$ 1000 ukona feela kuleka litapi ze 24, haiba kizeñata ki 30. Baleki habalitabeli, babulela kuli halitabusi kakuli litezi feela mafula kakuli lica feela lico mwa simu halici mililima inge litapi za mwa nuka”, kwatalusa Simasiku.
Kakuya ka Liluko la Bundui kufukuzeha kwa litapi mwa sikiliti kutisizwe kikuyamba kwa kufiteleza tikanyo.
Sibuabui wa liluko De wet Siluka uize bundui bwa kusebelisa tunyandi kwa mweto ili totuswala hahulu litapi halalu kufita tunyandi twa swala ni sebeliso ya matuwa amasikito kutisize kuyunda kwa litapi mwa sikiliti.
“Bundui mwa Zambezi neli bwa busunso feela, kono mazazi a bulengwami bwa kubata kulekisa sebungile sibaka, balipisini ba basazwi mwa sikiliti bakenya mazwahule musebezi wa bundui kuli bato bayambela”, kwa talusa Siluka.
Kacwalo liluko la tisa taba yakukwala litapi ili kulilumelela kuzwala kusina misunga mwahal’a Ñulule ni Lyatamani kakuli ye kona nako yelizwala hahulu litapi mwa linuka.
Kono uize kakulo ye ibile ya mbwashula kakuli litapi mwa sikiliti lizwelapili kuyunda kakuli “liyambiwa hahulu”. Uekelize kuli kuna ni mifuta ya litapi ye 88 mwa linuka za mwa sikiliti sa Zambezi, zezibahala hahulu ki lipapati, lingweshi, lindombe ni limbala. Utiselize kuli sicaba si swanezi kubabalela litapi ze kuli lisike za yunda.
“Sicaba siswanezi ku utwisisa kuli litapi mwa Zambezi seli feela, bundui sebucincize, mi litapi sakata halisa fumaneha bakeñisa kuyamba kufiteleza tikanyo, kacwalo batu batokolomohe kusebelisa tunyandi twa mweto ni bundui bo businya-sinya,” atalusa.