KATIMA MULILO – Likwambuyu wa litaba za mueteleli wa naha Dr Albert Kawana u bilaezwa kitaba ya kuyundisa litapi za nuka ki mazwahule mwa sikiliti sa Zambezi. Palo ye tumusizwe kuba New Era kuzwelela kwa Likolo la Simbule sa Litapi ni za Mezi isupile kuli palo yeli mwahala mianda ye milalu (300) ni mianda ye mine (400) ya bayambi babasikalumelelwa ki bao neba kutiselizwe kwa linaha za habo bona silimo sesifelile kakuya kaswalisano ya makopanelo ki ba batisisi ba litapi, ni balikalulo ze bona za mulao mwa Zambezi. Kono butata busabonahala kuzwelalpili. Makalelo asona silimo se, palo yefita fa mwanda ni mashumi a supile ka alimumwi (171) ya mandui babasikalumelelwa ne batamilwe ni kukutisezwa habobona. Kakuya ka butungi bwa bona butata bo, kuna ni sabo yakuli simbule sa litapi kaswana sa yundiswa sihulu mwa lisa la Liambezi, sina monekubezi mwa masa ni linuka za linaha zeňwi. Kawana yo hape u amuhela muhupulo wa kuyaha sibaka salitapi mwa Zambezi kufelisa misika ya kwamukunda ya litapi, ni kutalusa kuli kukutula ki kufoseza naha Namibia mwa buipuso bwa yona ni kupaleliswa bayambi banaha mwakuipiliseza. Na talusize zeo nako yenekukwalulwa simubuso mukiti wa Zambezi Bream Festival ni Cultural Expo yeo ne ezahezi sunda yefelile.
“Ki mbamba, a kusikalumelelwa kuli mazwahule bato yundisa limbule zaluna basina maňolo abalumelela. Batoeza minganda kwa Liambezi mwalikweli zeňata ni kunga litapi zaluna kuisa kwa linaha lisili. Milao ya luna iswanelwa kulatelelwa. Luswanela kutiiseza mulao ni taelo. Mazwahule bao bapangile minganda kwani baswanela kuyotamiwa kaputako kakuli batulile milao ya luna,” kwa bulela Kawana. A tiseza kuyahiwa kwa muyaho wa litapi kaputako mwa Zambezi kuli litapi lilumelelwe kubapazwa ni kulekiwa kwa litapi isi kwa mukunda. “Zambezi kisona feela sikiliti seo sipotolohilwe ki linuka ze sakali. Ni bata kubona kuli silimo sesitaha seluna ni muyaho wa litapi (Fish Processing Plant) mwa Katima Mulilo. Litapi ze liswanela kufumana misika mwa mandu amalobalo ni libaka za machelo. Lubata kubona kuli simbule se sitisa misebezi kwa batu sihulu kwa basali,” kwa tiseza Likwambuyu. Mueteleli wa sikiliti sa Zambezi Lawrence Sampofu nafitisize maikuto aswana fa taba ya kuyundiswa kwa litapi ki mazwahule, ka kuekeza kuli mazwahule bafumana buswa fa limbule za naha fahalimu abayahi ba naha.
“Luswanela kubukeleza limbule za litapi zaluna. Ki mazwahule feela ba bafumana sesimwi fa limbule zaluna. Ba taha kwanu ni kuto lifa manduna baluna kutoshimba limbandulu za litapi kuisa kwa Kasumbalesa ni kubukuta batu baluna,” kwa bulela Mueteleli wa Sikiliti. Buňata bwa litapi zefumaneha mwa Zambezi sihulu mwa lisa la Liambezi, lisa leo lifumaneha mwahali anaha libima ze mashumi a malalu (60) upa wa Katima Mulilo, lihapile mazwahule ba mandui kuzwelela linaha za bo Zambia, Angola, ni Democratic Republic of Congo (DRC) bao ba kenanga mwa naha kabupumi bwa kuli ki bapoti kamo batoipondanga mwa kuyamba isi ka mulao. Mukwa wo utiswa ki mukwa wa kutokwa mukwa sakata wa ku zamaisa ni misika sakata mwa sikiliti ye lekisa litapi za nuka. Bayahi nibona bakulubelwa kuli balifwanga mali amaňataňata ki mandui ba mazwahule kupata mikwa yefosahezi. Limota zetuna zeo lilibile Kasumbalesa, musika wa teko yepahami mwa DRC libonahalanga nako kaufela kuzwa mwa Zambezi kuliba DRC. Kusebelisana (kupatalala) kwa makopanelo kwa makolo amilao nasaezizwe haňataňata kono kutulo ya simbule isazwelapili.