LIPILU hali bonahali kuswalana hande hala baoki ni katengo ka ketelelo mwasikiliti sa Khomas mwamazazi a cwale a. Simpangaliko se nesi kilwe sa bonwa sunda ye felile muta baoki ba hana kuya kwamukopano ono kilwe wa ongaongiwa ki Mun`oli ya ‘Inelelezi’ mwaLikolo la Makete ni Pabalelo ya Sicaba, Dr Kalumbi Shangula kwamaofesi tuna a Likolo, ali kwasipatela tuna se si zibahala ka Windhoek Central mwamulenen`I wa naha. Shangula hamohocwalo ni limembala za katengo ka ketelelo neba kile ba ina hola ili n`wi basa boni n`umbili ya baoki kubonahala kwamukopano haisi feela baoki bene basa fiteleli ba lishumi ki bene ba kile ba bonahala. Mukopano no swanela kuikambota kaza milao ye patalalizwe mwakabuka ka babeleki ba mubuso ha kuamanwa kazalituwelo za n`ambekelo za kusebeza lihola ze pahami sihulu mwamazazi a cwale kabo a pelekelo ni la sunda ili lituwelo zeo baoki ba tabela kufumana, nto yese tisize likayamana. Mwanako ya cwale, ba mutende o ba utwisisa kuli, baoki ba lela kucaula simubuso la bulalu sunda ye haiba kuli linonge za bona bote inge lisa talimwi hande ka tokomelo sakata. Shangula na kile a taluseza ba mutende o kuli ha zibi mabaka ana tisize kuli baoki ba sike baya kwamukopano kono hape na kile a bulela kuli u ziba hande-nde kuli bun`ata bwa bona basa nyemile kakuli mukopano o mun`wi ono swanelwa kuswaliwa la mubulo sunda ye felile no kilwe wa ‘yundiswa’. Shangula na kile a toloka kuli mukopano no kilwe wa ‘yundiswa’ kakuli mapampili ana zwelela kwaofesi ya Ngambela wa naha ana swanela kuli a ikambotwe ni baoki na sika luka kale mwanako yani ili nto yene tisize kuli mane mukopano u ‘yundiswe’. Mun`oli hape na kile a latula mabulatwi a kuli mukopano no kilwe wa ‘yundiswa’ mwalihola za mafelelezo kakuli na na ni litukiso zen`wi za kwatuko. “Mabulatwi ao hana niti kuona, mukopano no kilwe wa kashezwa feela kwapata la butanu mi la mubulo neni liten`I mwaofesi.” Mun`oli hape na kile a latula mabulatwi a kuli yena na itukiselize kubulela feela ni ba katengo ka Napwu isi bona baoki. “Neni kile na bulela feela kuli ha kutalimwa kaza lingambolo ze cwale kaza kuekeza lituwelo hala zen`wi, kiba Napwu feela ba bana ni maata a kuikambota niba ofesi ya Ngambela wa naha ka kuyemela babeleki ba mubuso baba tisa linonge ze cwalo, ka kuswalana ni likwata zen`wi.” Na kile a ekeza kuli matata kaufeela a cwale a yemi fa kamo ku konwa kuezezwa hande lipalo ya peleko ya n`ambekelo kasamulaho wa lihola ze swanela. Naize baoki ba swanela kuikopanya ni mulao wa misebelezo wa silimo sale sa 1992 o toloka hande kaza babeleki ba ba sebeza lihola ze mashumi a manee ka biki kuzwa la mubulo kuisa la butanu ni bao baba sebeza lihoza ze swana kono inge ba sebeza la pelekelo ni la sunda. “Ki ona matata ene lu palezwi kutatulula hande ni kutoloka luna a, mwalikolo la luna.” Shangula hape na kile a bulela kuli Likolo la habo lina ni mukekecima hamohocwalo ni ciseho kwababeleki ba lona kaufeela. “Ki lona Likolo le lene li kile la lifa babeleki lituwelo za bona za n`ambekelo kuzwa silimo sale sa 1992, ili pene yene kile ya fitelela N$100 mi ha ki ku luna kuli lu shandaule sika sesi wela kumubeleki ufi kamba ufi.” Ze ni halilicwana, baoki ba ban`wi bene ba kile ba ikopanya ni mutende o neba kile ba bulela kuli, Likolo la bona linze li sweli kuno picauka feela hamohocwalo ni kupicauka kubulela niba katengo ka baoki kona ka Namibia Nurses Union (Nanu) ni kutabela feela kubulela niba Napwu. “Ha lu sweli kuno ipulelela feela kapa kukopanya lipalo kamo lisa swaneleli, Likolo ha li swaneli kulika kulu puma.” Baoki hape neba kile ba fitisa linonge za kuakaleza kuli, Likolo linze li sweli kuno nga mashilin`i a swanela kuba a lituwelo za n`ambekelo kasamulaho wa kusebeza ka kufiteleza lihola, ni kua lifa baoki ba naha Kenya baba sweli kuno sebeza mwanaha mo mwamazazi a cwale. “Nanu ki baoki mi baoki hape ni bona ki Nanu cwale haiba kuli ba bata kubulela, muba siye he ba bulele ni baoki ba Napwu.” Baoki hape neba kile ba huwa kuli bata zwelapili ni liponiso za kucaula simubuso za bona, ili kucaula ko kuta tisa kuli mane lisebelezo kwalipatela tuna za mubuso za mwamulenen`i libe mwalitaka la bulalu. Hana kile a buziwa kaza liponiso za kucaula, Shangula na kile a bulela kuli, baoki bana ni liswanelo za kueza cwalo ka kutamisisa kaza puso ya tato ya sicaba mwanaha mo kono na kile a eleza feela kuli ba swanela kueza cwalo mwaliseli la mulao. “Seni lemuhile kuli baoki ba ban`wi ba sebelisanga manzwi a maswe haba kandeka kaza ketelelo ya Likolo la luna kono nika eleza feela bao baba ezanga cwalo kuli ba eze hande ka sizwale.”