New Era Newspaper

New Era Epaper
Icon Collap
...
Home / Kongeni ekwatho - Inamu imangeleka we

Kongeni ekwatho - Inamu imangeleka we

2023-07-06  Victoria Immanuel

Kongeni ekwatho - Inamu imangeleka we

ONGWEDIVA - Omukuluntuwiliki guuministeli wuuhaku moshitopolwa shaMusati Alfons Amoomo okwa kumagidha aantu opo ya konge omakwatho ngele yi iyadha muupyakadhi, pehala lyokwiikutha omwenyo. 

Sha ikolela kuuyeele wa gongelwa kuuministeli wuundjolowele nonkalonawa omayikuthomwenyo moNamibia oge li pombanda menenevi Africa.

Omiyalu ndhoka dha ningwa moNamibia otadhi ulike kutya aantu ye thike 779 oya ikutha oomwenyo pokati koomwendhi Januali 2021 sigo Juli 2022.

Okuza momwaalu ngoka gwa gandjwa aantu ye li 643 aalumentu omanga aantu yeli 106 aakiintu.

Aanona yaamati ye li 18 oshowo aanona yaakadhona ye li 12 oya ikutha oomwenyo pethimbo ndyoka.

Okuza momwaalu adhihe ndhoka aalumentu otaya ulike ye li pombanda, okwiikutha oomwenyo shoka tashi limbilike.

Amoomo okwa kwashilipaleke kutya aanumvu yaali oyi ikutha oomwenyo moshipangelo shaShikuku omasiku ga zi ko.

“Iiningwanima mbyoka yi nyanyaleka oya holoka omasiku ga yooloka koondunda dhoomeme oshowo koondunda dhootate dhuuhaku wa yooloka,’’ ta fatulula ngaaka.

 Ta ti oshiningwanima shotango osha holoka momasiku gatano gaApilili noshitiyali osha holoka momasiku gahetatu gaMai nuumvo.

Omwaalu ngoka ogu li pombanda, onkene oshigwana osha pumbwa okulundulula, nokukutha omatokolo ge li mondjila.

“Kongeni omakwatho, omaikutho goomwenyo otaga vulu okukeelelwa thiluthilu, onkene longitheni oompito adhihe,” Amoomo ta ti ngaaka. 

Amoomo ta ti, omalongo ogo oshilwitho shimwe tashi vulu okukandula po omaupyakadhi ngoka.

Ta tsikile okukumagidha oshigwana shi kale aluhe tashi kongo omakwatho. 

“Natu kaleni tu neni omukumo kutya omaudhigu agehe ohaga vulu okuhula po nokukandulwa po, ihe okwiikutha omwenyo itaku kandula po sha,’’ ta kumagidha ngaaka.

Molopota ya gandjwa komukuluntu gopolisi moshitopolwa shaMusati Moses Simao okwa ti omukiintu gwomimvo 22 Anastasia Ipangelwa okwa li a imangelekele moshitenda shomweelo gondunda moka a li a patelwa.

Ta ti, Ipangelwa okwa li e na uumvu wopamadhiladhilo, nokwa li i imangeleke nomalapi gokombete ye ndjoka kwa li a pewa.

Sha ikwatelela kolopota yehangano lyuundjolewele muuyuni World Health Organisation (WHO), kehe momvula ohamu lopotwa iipotha yomayikuthomwenyo ya thika po800 000 muuyuni, naashika otashi ti kutya moosekonde 40 omu na omunhu i ikutha omwenyo muuyuni awuhe, omanga aantu ye thike po 11 yomaantu ye li 100 000, oya kanitha oomwenyo kuyo yene. 

Oopelesenda omilongo heyali nomugoyi (79%) dhomwaamboka ya lopotwa yi ikutha oomwenyo oya za miilongo mbyoka yi na iiyemo yi li pevi oshowo yopokati. 

Ya lopota kutya eyikutho lyoomwenyo olya talika ko etiyali moNamibia, oshowo muuyuni awuhe. 

Iiyeetithi yomayikuthomwenyo shi ikolelela koolopota dhopolisi yaNamibia ongaashi: oluhepo, omakwatathano gopayihole, elongitho nayi lyomalovu niingangamithi, nokwaahe na uuyelele wankene omuntu e na okukonga omakwatho uuna e na uupyakadhi womalimbililo.

Omaudhigu gomonkalamwenyo, okwaaholike, okwaa na nkene, omaudhigu momazimo, okwaa isa uunye ngweye mwene.

WHO olya gandja natango uuyelele kutya omaikutho goomwenyo ohaga vulu okweetwa komaupyakadhi haga kala pokati kookuume ye li mohole.

Oshowo omatopoko gaaholike, oshimaliwa kaashi po, ekanitho lyiilonga, omaso gaapambele oshowo omahepeko.

vkaapanda@nepc.com 


2023-07-06  Victoria Immanuel

Share on social media