George Sanzila
Katima Mulilo – Nihakubonahala kuli kiomuñwi wamiseto yepatehile hahulu mwanaha Namibia, mi batu babafitelela likiti zemashumi amabeli bakena kamuseto mwakweli iliñwi feela, mi ñohola neba bafumanezi muuso masheleñi akoleko alikana bolule bamashumi amalalu, museto wa Wenela usiyala usina hande lisebeliso. Miyaho yefumaneha teñi haisebelezi hande nombolotuna yabapoti, mizeo kaufela litiswa kinombolo yelikani yaba beleki nikutokwa maino. Zeo neli bulezwi kibabeleki bakwamuseto hane bapotezwi kikatengo kandu yamilao hala litaba zasifumu nikamaiso yasicaba. Liluko la Sikwama leli ukamezi babeleki bao liwela hala katengo kao.
Museto wa Wenela okauhanya Namibia ni Zambia ufumane mutulo wiko kwanda tolopo ya Katima Mulilo. Bakeñisa kuekezeha kwalitekisano hala linaha zepeli hamoho cwalo nikukwalulwa kwamutano wa Zambezi one ubisize bunolo litekisano hala linaha zepeli, museto upatehanga hahulu mi kamita kufumaneha mibamba yemitelele. Mubakweli kumuetapili mwalitaba zamiseto mwalikiliti zamutulo upa, Willboad Poniso naize, nihaike sekubulezwi hañata ñata Wenela isiyala kuba ona museto osina mandu ababeleki, mi taba yeo itisa kusasebeza hande. “Buñata bwalinonge zaluna halisika tatululwa kale.” Babeleki bapakela zazi mi bupilo bwa bona bumwa kozi. “Museto hauyahwa notalima feela mapokola ni babeleki bafamuseto. Kono hakukwalulwa zalipisinisi, museto sosebeliswa kibuñata bwa linaha zambowela wa Afilika, kacwalo babeleki bakopanela liofesi, mi sibaka seli sesi nyinyani,” nekubulezi Poniso.
Naekelize kuli babeleki babañwi habazwi mwasikiliti sa Zambezi kacwalo kubabela tata kufumana maino. Nabilaezi hape kuli kuna nimatata atiswa kimibamba yemitelele haiba kalulo yeo inge isa tatululwi, naize kwanda kutokwa miyaho sakata hakuna hande babeleki mi kalulo yeo itisanga kuli fokuñwi babañwi bafitise libyana isi kamulao mi muuso utokwiswa mali auswanela kufumana.
“Linako zeñwi mibamba yalimotikalatuna, uya mane haisi kwasikolo sesipahami sa Namibia limita zebato eza ze 500. Mi zeo likona kuisa kwabuhule. Kakuli kubanga ni mibamba yemitelele yalimotikalatuna nako ni nako, mi babeleki baba tatuba kibabalikani, mi taba yeo ikona kutisa kukenisa libyana isi kamulao. Kamutala luna ni mutu alimuñwi yabeleka kwatalima zelongilwe ili musebezi oswanelwa kuezwa kibasupile. Museto hausakwanisa kusebeleza kuekezeha kwalitekisano,” nabulezi
Poniso naize hape kuli muuso uswanezi kukopisa kwanaha Zambia nikukala kusebelisa museto wanako iliñwi ili kalulo yekatisa lisebeliso kaufela.
“Nelubile ni mukopano nibahabo luna banaha Zambia kubona mobasebeleza. Kakuli kalulo yeo sekalile kubona haneli yaluna isali mwalitukiso,” nekuekelize Poniso.
Hala lipilaelo zeñwi babeleki nebaize batina liapalo zamusebezi zesupezi, hakuna hande mezi, mandu amutabani habeleki hande, mi hakuna hande miluti yabale bababona zasilelezo. “Pula hainela, hakucisa kutata kuli mapokola baeze misebezi yabona kusina miluti. Lubata kuekeza koleko kono taba yamiyaho italimwe kakuli ilukutiseza fafasi,” nabulezi.
Neba bilaezi hape kuli lipilaelo zeswana neli bulelezwi katengo kandu yamilao silimo sa 2016 kono hakuna zene ezizwe. Katengo nekasepisize kuli kakatalima lipilaelo zabona. Katengo neka etelezwi ki Heather Sibungo, mi nasindekitilwe kibapangi babañwi bamulao, Annakletha Sikerete, Loide Shinavene ni Elifasi Dingara.