[t4b-ticker]

Uuministeli wIikwameni Otau Ka Nengeneka Omikweyo dhUumutse

Home Archived Uuministeli wIikwameni Otau Ka Nengeneka Omikweyo dhUumutse

WINDHOEK

Uuministeli wIikwameni owa ningi euvaneko okushunitha pevi omikweyo omile poombelewa dhawo nelalakano okuhwepopaleka egandjo lyomikanda dhopashigwana koshigwana. Ondumba wuumutse oshowo omikanda dhilwe dhopashigwana odha kala inadhi ilwa ko kooyene yadho.

Uuministeli owa yamukula keindilo lyOmupresidende, sho a ti omayakulo naga thikithwe popepi noshigwana shoka sha pumbwa noonkondo omikanda dhika. Shika otashi ningwa wo nelalakano okunengeneka onkalo yoluhepo, okwaanuuthikepamwe okudhika pomayakulo ga simana oshowo okuyambula po omuthika gwekoko lyemona moshilongo. Uuministeli mbuka nelalakano okufala omayakulo ngaka koshigwana owa landa iihauto 10, ano omaloli gane oshowo uumbesa uushona uhamano mboka tau ka longithwa mokunyolitha omikanda dhaakwashigwana momikunda. Oosipana dhokunyolitha omikanda dhaakwashigwana odhi na iilongitho yopautekenika okugandja oonzapo dhomavalo oshowo uumutse momikunda. Omauyelele ge nasha naakwashigwana mboka taya ka nyolithwa nokupewa omikanda otaga ningi haga tumwa koombelewa oonene dhuuministeli, nkoka wo uumutse tau ka nyanyangidhwa muule wethimbo efupi. Omaloli gane otaga ka longela miitopolwa ngaashi Omaheke, Kunene, Omusati, Ohangwena, Oshikoto noKavango, omanga uumbesa mboka uushona tau ka yakula oshigwana moKhomas, Karas, Caprivi, Hardap, Erongo nOtjozondjupa. Okambesa kamwe otaka ka longithwa kEndiki lyOpashigwana lyUudhindoli wOpaunongononi (National Forensic Science Institute) ongolabolatori hayi endaenda.

Kakele konkambadhala ndjoka, elongitho lyiihauto mbyoka miitopolwa itali ka kala ekandulopo lyomukundu tali kalelele, oshoka omahauto ngaka otaga kala nokulundulukila kiitopolwa yayooloka nkoka ku na ompumbwe. Mokutseyitha pambelewa osheetwapo shika, Omupehaprimaminista, Dr. Libertina Amathila okwa pupula kombunda uuministeli mboka mokweendeleka etulomiilonga lyondungethaneko ndjika. “Ondi inekela kutya euvoko lyoshigwana ngashingeyi kombinga yuuministeli mbuka olya lunduluka.” Yimwe yomiisindanwanima yuuministeli mbuka okuza momumvo 2005 ongaashi okushunitha pevi omasiku gegandjo lyomikanda dhopashigwana, ano uumutse okuza pomasiku 724 okuya pomasiku ashike 24 ngashingeyi.

Uulethimbo wokutegelela oopasiporta nawo owa lunduluka okuza omasiku 100 sigo omasiku 10 pethimbo ndika. “Onkalo yiilonga yandje pamwe nuuministeli mbuka oya mona esindano. Pashiholelwa, sho Okabinete ka tsike ndje oshinakugwanithwa shokutula miilonga oproholama yomapendulopo goshigwana shAakwankala, otwa koneke kutya aantu mbaka kaye na omikanda dhopashigwana,”Omupehaprimaminista ta ti.

Ota ti molwaashoka aakwankala kaye na omikanda dhopashigwana, osha etitha oyendji ya kale inaya nyolithwa okumona openzela oshowo omauwanawa galwe haga gandjwa kEpangelo, oshowo kutya ihaya vulu wo okulongitha uuthemba wawo wopaudemokoli okukutha ombinga momahogololo. “Uuministeli owa yamukula keindilo lyandje okunyolitha Aakwankala miitopolwa yayooloka moNamibia. Oya tula po oosipana dhokweendaenda nokuyakula aakwashigwana ayehe mbaka, oku ya pa oonzapo dhomavalo oshowo uumutse.”

Konena, aanona yaakwankala ohaya vulu okuya kosikola, ohaya vulu okumona omauwanawa gwopankalathano noopenzela, oshowo nokuli okupatulula uumbo wawo woombaanga. Amathila ota ti muule wethimbo efupi twa taalela, ota ka pula uuministeli wu ka nyolithe aakwankala ye li 250 lwaampoka pOfalama yedhina Uitkoms mboka ya pumbwa natango omikanda dhopashigwana. “Aakwashigwana yetu inaya pumbwa okweenda iinano iile okuya koombelewa dhopaitopolwa opo ya ka mone omayakulo ngoka. Onda kundana wo kutya osipana yokweendaenda otayi vulu okukutha ko omauyelele gi ihwapo ge nasha naaningi yomaindilo pethimbo yi li momikunda,” osho a popi.

Uuministeli otau ningi ishewe omakonakono okutameka nokufala omayakulo ngaka pegumbo negumbo. Amathila okwiindile iikondo yopaumwene, omahangano gomoshigwana oshowo iikondo yepangelo yi kuthe ko oshiholelwa koonkambadhala dhuuministeli wiikwameni.

Ominista wIikwameni nEkondololo lyOkoongamba, Rosalia Nghidinwa ota ti oshindji osha sindanwa okupitila moombelewa dhika dhokweendaenda.

Okwiindile oongoloneya yiitopolwa, ookansela, omalenga nooyene yomikunda oshowo aaleli yopashigwana miitopolwa moka tamu ka longela iihauto mbika opo ya tonatele nokuyakula nawa oosipana dhika opo kushilipalekwe kutya aanambelewa oya gwanitha po iilonga yawo nokuyakula oshigwana.

Pokati mpoka, uuministeli owa gandja wo eyemato lyawo kaantu mboka haya kala taya popile nayi uuministeli wawo kutya ohau ende kashona, ihe ihaya ka tala ko omikanda dhawo koombelewa dhuuministeli.

“Oombelewa dhetu odha udha ndo uumutse noopasiporta inadhi ilwa ko. Onkee otandi indile oshigwana shi ka tale ko omikanda dhasho koombelewa dhetu moshilongo ashihe.”

Nghidinwa okwa tseyitha wo kutya uuministeli wawo owu li metifa okulongekidha omiyalu dhi nasha nomikanda dhaakwashigwana moshilongo ngaashi omiyalu dhi nasha nomahokano, omavalo nomaso. Shampa omiyalu dhika dha pu okulongekidhwa, ominista oyi na eineekelo kutya uuministeli we otau ka vula okugandja omiyalu dhuunona mboka wa valwa moshilongo, aantu mboka ya hokana, aantu mboka ya sa oshowo aantu mboka ya gwanitha omimvo 16. Omiyalu dhaakwashigwana ohadhi longithwa okukwathela Epangelo okuvuta po oondungethaneko dhomapendulopo. Shika otashi ka kwathela wo Namibia a endeleleke etulomiilonga lyoproholama yoNDP3 oshowo Ondungethaneko yOmumvo 2030.

Osheetwapo shika oshi li wo montalelo yetulomiilonga lyooproholama dhepangelo ngaashi tashi uthwa kOmufango gOmahogololo gOngundu yoSwapo, Minista Nghidinwa ta ti.