MUTAYI wa kopano ya machaba ya lifasi (UN), o bona za banana seu patalalize kuli matata anza swelwi kuno bonwa ki mabasi a mwanaha Zimbabwe sa fitile fa mutiyo tuna sina sifumu sa naha ni sona hase si kutezi ahulu fafasi.
Liteko za libyana ni lico seli pahami ahulu ka kalulo ya mwanda ye likana lipensenti ze 70, kubeya limbule za tuto ni makete ze taluswa kuli hali fumanehi mwa lipatela ni likolo za tuto ki zen`wi lika hala zen`wi, zese tisize ‘linanga’ tuwe mwanaha yani ni kubeya bun`ata bwa mabasi mwalikayamana.
Liteko mwanaha yani ki ze taluswa kuli li pahami ahulu ni kufita sina liteko zen`wi hali yemi fa taimisi ya bubeli kapa ya bulalu, kakuya ka sitatimende saba UNICEF.
Piho ne kile ya fitisa mamela ya kuli bunjebwe ni lukupwe neli nze li pahama ka zazi mwanaha yani ni kuekeza mwalikayamana la butuku bwa HIV/AIDS bobu yemi fa kalulo ya mwanada ye likana 20 percent ni kutisa kuli mane lindiyala ni zona li kene mwa n`alelwa.
“Naha ye ina ni lindwalume ze n`ata,” ne kubulezi muofisa wa UNICEF mwa Zimbabwe, mutompehi Festus Kavishe.
“Kono naha se keni mwalikayamana luli.”
“Batu ba, haba sa leka sikwa kono seba leka libuka kuli ba kone kubeya bana ba bona mwalikolo mi ba saba kuzwisa mazoho a bona fa maemo a cwale a, kakuli seba felezwi ki buiketelo.”
Matata a bonahala ahulu ka zazi mwanaha Zimbabwe, ki kutokwa lico, likayamana la butuku bwa HIV ni cholera hamohocwalo ni batu bene ba kilwe ba lundulwa mwa mandu a bona a naikahela mwalikweli ze felile, kakuya ka piho yaba UNICEF.
Sibuabui wa UNICEF, mufumahali Veronique Taveau na kile a bulela kuli naha inze I utwa butuku tuna kakuli sei kungulezwi kwatuko ki linaha zen`wi za lifasi sihulu linaha ze kona kuputulula mazoho.
Nihaike ne kuna ni neulo yene zwelelanga kwalinaha ze cwale ka Australia, Britain, Germany, New Zealand ni Sweeden, limbule za makete, lico ni tuto ze etelezwi ki mutayi o wa kopano ya macaba neli kilwe za fumana feela neulo ye nyinyani yesa fiteleli lipesenti ze 30, kwapene ye likana 13.7 million yene tokwahala.
“Lu bata mashilin`I a kuli lu kone ku zwelapili ni mingendenge ya luna ye amana ni bupilo bwa sicaba,” ne kubulezi Taveau yana bulelela ban`oli ba mitayi ya makande ye shelana.
“Ha luna kukona kuzwisa likayamana kaufeela leli taselize naha Zimbabwe mwanako ya cwale kono luta lika kutusa mwalibaka ze shelana,” Taveau hana toloka.
Likwambuyu wa naha Zimbabwe Obert Mpofu na kile a talusa kuli mubuso neu kile wa fitisa taelo ya kuli balekisi kaufeela ba maluko a shelana hala ona bumapangapanga ba kone kupuma kwaliteko za bona ka kalulo ya mwanda ye likana 50 pensenti ka bunabwangu.
Haki matata feela a lico ni liteko za libyana ze pahami kubeya kutokwa musebezi kwabayahi kose kupahami ahulu kono mane hape, naha Zimbabwe isa taselizwe ki kutokwa mafula a oli kubeya mbonyi ni bupi bwa yona.
Nihaike bun`ata bwa sicaba sa lifasi sesi ‘supile’ munwana fa mubuso wa Mueteleli mutompehi Robert Mugabe, Mugabe yena sa ‘supile’ munwana wa hae fa likoto ze shelana ze beilwe fa naha ya habo ki linaha tuna za wiko wa lifasi, zeo a nyaza kuli li tabela feela ku shandaula puso ni libizo la hae.
– Nampa/AFP