Ministera goukanguki Dr. Kalumbi Shangula kahundilire vaNamibia vahageke mukaro ogu vakara nago gokumwena makura vatameke kupapara mbatero, morwa eyi yokulidipaga nyamoge muntu ngesi kuna kukura ndi asi kuna kara udigu wounene, morwa kuna karamu nye malikwamo dona geparu, magano dona gomuntu ntani eparu nalyo kuna kudigopa nomukaro dona nonzi.
Elikwamo kuhamena yihorokwa eyi kutunda mwaSiwogedi 2022 dogoro Pembagona 2023 kuna kulikida asi Namibia kwazumbanesa vantu wokusika ko 623 ava validipaga vene, ano ava 511 kwakere vagara ano 92 vakadi.
‘’Eyi yna kureta udigu kuna kumoneka asi mosivaro esi, 20 ndi 3.2% kuna kara asi vadinkantu vetu. Kuna kulikida asi npomfa kuna kara 21 po 100 000 movantu, omu sina kara sivaro sokuzeruka omu sina kara sivaro sokuzeruka momukunda GwaOmusati, Oshikoto ntani Hardap,’’ yimo ana kutanta Shangula posiruwo oso kavadiworokere ezuva vatulisapo lyava wokulidipaga vene nkera.
Age katente asi sivaro asi sina kara asi kwasinkondo peka sinzi sawo kwakara noudigu woukanguki moNamibia makura yiyo nye yina karere mulyo asi twahepa kuyikandana pwahakahoroka hena maudigu gangesi gokulidipaga vetu pwavene.
Age simpe katente asi; mauvera nye aga gana kara asi gokuzaruka kuna kuninkisa sivaro sokulidipaga vantu sizeruke.
Vantu vana kara dodepression, bipolar disorder ntani Schizophrenia yiwo nye vana kara unene asi kuvhura kuligusa mwene mwenyo.
Kugusako nye ukaguki, yimwe yina kara asi kuna kugwedako komiukaro ogu eninkiliromo, uvera wokupira kuveruka kukora kokupira kuhaga, urema, kumusiga gelike kukara gahena muntu ana kumuvatera ntani eparu lyahana udumba.
Shangula katente oyo, asi nampili ngomu yina kara asi muntu kuvhura kumupopera mokulidipaga mwene, eyi kuna pumbwa kuruganena kumwe nombunga dokulisiga siga omu muna hamene uhakuli nadimwe ngoso ngwendi erongo, nombunga dovarugani, nondima, vana ngesefa, vana veta, vakwayita, vana politika ntani vahanesi nombudi.
Mbunga ezi zakarerapo ukanguki mouzuni kupitira momukarelipo gwazo ana kutwateramo Dr Mary Bruntao katente asi uzuni, kuna kugugunyikira asi 703 000 vantu vafa morwa kulidipaga vene nkenye mvhura, omu muna hamene 77% kwagumanye unene ava ava gwana nonzambi dononunu ndi asi pokatji.
Uzuni kuna kara asi mukaro gwangesi kuna kuguretesapo ukanguki womuntu.
Nkenye muntu adogoroka morwa kwalidipaga mwene kuretesapo udigu kekoro lyendi, monkarapamwe ntani momuhoko. Namibia sivaro sendi monomvhura edi ntatu dina kukapita kwayingungunyikira po 19-21 po 100 000 momuhoko.
Sinzi sawo kuna kara vagara, sinzi soyihorokwa oyo kwayirugana nye mokulimanga vene, yimo ana kufaturura ngoso ndokotora gouhaku.
Bruntao katente asi vmokukeverera elidipago kuna pumbwa eruganeno kumwe lyanatuvenye omu natutara asi kuvhura tukasikisemo sitambo setu mokuhorako udigu wangesi wokulidipaga muntu mwene moukahe wo 1/3 monomvhura 2030. –psiririka@nepc.com.na
Eremo lyesovagani…. Ministera goukanguki Dr Kalumbi Shangula kuna kutemesa sera nehuguvaro mokudiworoka vantu ava vatusiga morwa kulidipaga vene. Efano: Paheja Siririka