[t4b-ticker]

Nekutamilwe mianda-anda ya babazuma isikamulao

Home International Nekutamilwe mianda-anda ya babazuma isikamulao

Albertina Nakale
Windhoek

Baliluko Lanaheńi ni Bupoti bapatuluzi kuli nebatamile baba-akalezwa kuzuma isikamulao babafitelela mianda yemibeli ni mashumi amabeli kabababeli, kungelela cwalo nibenebafumanehile ni manaka aliembele ni litou mwa 2016.

Likwambuyu wa Zanaheńi ni Bupoti Pohamba Shifeta natatuluzi litaba ze Labutanu mwanako ya mukopano wasilimo waliluko lahabo, kafo na ize, nebapatuluzi ni kuswala manaka aliembele amashumi amalalu ni manaka asilezi, manaka alitou amashumi aketalizoho ka asilezi kubeya libindibindi zamanaka alitou zefita fa mashumi asupile ka-aketalizoho ka-amane. Yekitulo yetuna kwasipokola sa Namibia ni liluko Lazanaheńi ni Bupoti kaswalisano ni babamwi. Na ize, silimo sa 2016, neli silimo senesishupile kakukopanyeleza ni nyinyifazo kwa musulo wa mali ni kuekeza kwalikezo zakuzuma isikamulao ni lipiho zamifilifili mwahali abomutu ni lifolofolo. “Ni mwatabo yakuli kakuyema hamoho kasikwata lukonile kukaupa lińungwa,”atalusa.

Shifeta naitumelezi kuli, kuzuma isikamulao kwalifolofolo zateko yepahami mane niyefahalihali nekubilaelize ahulu liluko lahabo hamoho-cwalo ninaha kabupala kuzwa lilimo zetalu zefelile. Na ize, niahaike kuli kubonahala kuzamaya kulilimala mwalikezo zakuzuma isikamulao kono palo mwalilimo zekwamulaho nebilaeza ahulu kacwalo nelitukelo yakulilimanisa kuzuma isikamulao. Na ize, kuzuma isikamulao kushamaetwa ahulu kilikezo /kapa silikani mwabubangoki sesizwelela kwande alinaha mi kimikwata yetata ahulu.

“Mwalikezo zaluna zakutibela butata bo, luswanela kulemuha kuli halusikapateha feela kulwanisa taba yeluziba kamita yakuzuma isikamulao. Zumo ya liembele ni litou seli pisisinisi ya famisika mi kufumaneha litifo zepahami ahulu zelifiwa kubao baiputezi mwalikezo zabubangoki ze,”kwatalusa Shifeta. Kuzwa nako yekutateka likayamana lakuzuma litou ni liembele isikamulao, mubuso nenze upatehile kutamatama mazuba mwanaha, atalusa. Naize, kupatehilwe kubeya lukau loluńaka kulwanisa kuzuma isikamulao mi likwata zamaluko amańata amubuso acwale kasipokola sanaha, Liluko Lasisole, Bamisebezi yabutikitibi hamohocwalo ni likuta nibona bakeni kutusa kulwanisa likezo zakuzuma isikamulao. Ufitisize buitumelo kwabatu feela mane ni tutengo twakwamukunda babakonile kuyema ni mubuso kulwanisa kufelisa butata bwakuzuma isikamulao mi ususuwelize bana ba Nambia babana nizibo yakuziba butokwa bwafolofolo kuswalisana mazoho ni liluko.

Hape ulikile kutalusa zabutata bwamifilifili mwahali abomutu ni lifolofolo kuli niyona kitaba yetata ahulu yebatalimani niyona ba mubuso, mi kacwalo kuzwelapili kwalitaba zecwalo kikale kutotonisa ahulu sichaba sihulu balimi kuli mane babamwi kubona kikale bakala kuikungela mulao mwamazoho abona habafumana lisinyehelo kuzwelela kwalifolofolo.

Ukupile balimi ni sicaba kusebelisana hamoho ni limembala zaliluko zehasanyizwe mwalibaka zelimabapa nibona kutatulula butata kaufela bobakona kutalimana nibona. Shifeta hape ususuwelize limembala zamubuso kualabela kwasililo sabatu kakuitahanela kutibela balimi kukala kuzuma ni kubulaya libatana zetisa lisinyehelo kwaliluwo zabona kamo liluko lisika-atulela kuyeza cwalo. Hape utunguluzi kuli palo yefita fa mianda yemine ni mashumi amabeli kailimwi zalitaba zakunyakisisa mayemo anaheńi ni likupo zalitifo mwakulafa ze 193 nelisebelizwe kuzona mwamusulo wa mali wasilimo wa 2016/17. Libaka zehanelela kufita fa mashumi aketalizoho kaamane nelipotezwi kunyakisisa mayemo azona kakuya kamulao wa naheńi, sihulu mwasikiliti sa Kunene, Omusati, Kavango, Khomas, Erongo, Hardap ni sikiliti sa Omaheke. Ye kimisebezi yeshutanashutana, yecwale ka libaka zeyumbelwa mataka, kulafa, kuyepa lishabati, lipatelanyana, libaka zamalobalo abazamayi, likolo mane hamohocwalo ni libaka zamalobalo abana balikolo.

Kualabela kwa likupo, nekusulilwe litaelo zemashumi amalalu kazesupile. Kacwalo sichaba silemuhe kuli, kwakikutalusa kuli lupatehile kusebeza mi haluna kuzinyazinya kunga mihato ya kuzekisa babakakeshebisa kulatelela litaelo zefilwe.”afa mamela.