KATIMA MULILO –  Musunga ose ungile nako yetelele hala pisinisi ya Hipo umbemukile kasamulaho lubasi lwa Kwala kuzwelela munzi wa Ishubu, kwa mukulela wa nuka ya Zambezi, luhanile milelo ya kulifa balui bane bazamaisa pisinisi yeo sapili, bahatelela kuli mubu ki wabona mi hakuna muluilui yaswanela kuzeka mubu wo.

Zeo likile za zuha kasamulaho amukopano one ukile wazamaiswa kiyo neli mubusisi wa sikiliti sa Zambezi, Lawrence Sampofu, mwahala Sisole sa naha Namibia, lubasi lwa Kwala ni bane bali balui ba Hippo Gunter ni Beatie Schwippert. Ngambolo ne ngongwama hala tifo ya tiululo kwa balui bababeli, bane batomile miyaho famubu.

Kanako yacwale sisole sa naha singile mubu kuli bayahe kambe ya sisole. Balui ba pisinisi base bazwile fateni mi sibaka sise si kantelwa ki masole.

Mubu sapili no luilwe ki Judah Kwala Sakutiya, ili yo mwahala 1970 ni 1990, nalumelezi sisole sa South Africa kuyaha kambe ya sisole fateni swalelele. Kasamulaho atukuluho yanaha mwasilimo sa 1990, sisole sa South Africa hasi funduka, Sakutiya ukile alumelela, Henry Opermann kuzamaisa pisinisi ya Hippo. Balui babañwi bababeli ili bahabo Opermann nebakile bazamaisa pisinisi kutisa silimo sa 2017, muuna ni mufumahali wahae babasakonwi kutungululwa bakala kuzamaisa pisinisi.

Kukulubelwa kuli nebakile bafiwa taelo yakuli basike bayaha miyaho ye inelezi famubu kibalubasi lwa Kwala. Kono mwasilimo sa 2022 sisole sanaha salifa muuna ni musala’hae nikunga kamaiso ya sibaka, kamabaka akuli sibaka nesi luilwe ki sisole sanaha South Africa kacwalo kamulao siwela kwa sisole sa naha. Kukulubelwa kuli balui neba lifilwe masheleñi alikana miyaho yene bayahile fateni. 

Mwaliñolo lene liñozwi la 20 Liatamanyi 2023, kuñolela likolo la sisole muyemeli wa lubasi Dobson Kwala nakile aitatula hala tumelelanao ya kulifa muuna ni musala’ hae babakulubelwa kuli neba yahile miyaho isi kamulao. “Balui, kamulo, neba inzi famubu isi kamulao kacwalo mubuso hauswaneli kubalifa,” nekubaleha liñolo.

Lubasi hape lubilaela kuli sisole silifa cwañi balui. “Kiñi sisole hasilifa balui kusina tumelelana yene kile ya nyatelwa? Sisole nesili kai kasamulaho atukuluho kuli fa sito zeka sibaka sa Hippo kachenu?” kwabuza lubasi. 

Nako ya cwale lubasi hala zeñwi lwa Kwala lubata kuikambota ni sisole. Lubata kuli bafiwe misebezi nako ya kuyaha kambe. Babata hape kuli bafumane lisebelezo za mikwakwa, mulilo wamagesi, ni mezi. Kulifela baituti ni kufa masheleñi kwa lubasi, bakeñisa kuli balatehezwi mubu wabona kalilimo ze 99.

Lipiho libulela kuli sapili miyaho yene yahilwe famubu nepilwe famasheleñi alikana lule ni licika (N$1.6 million) mwa silimo sa 2018, kono mwa Yenda 2022 sipimo sa nanuha kutaha kubolule balishumi kababalalu (N$13 million). Hana kupilwe kuikalabela  sibuabui wa sisole Petrus Shilumbu naize: “Likolo lika nyatisisa liñolo niku alaba kanako yeswanela. Ulufe nako kuli lutalile lipiho zaluna.”