Lahja Nashuuta

Katengo ka Ndu ya Milao hala litaba za Mabasi, Silelezo, Mutomopuso ni Litaba za Mulao kaswanisize sibupeho sesi tomohisa hala bupilo mwa litolongo za swalelele mwanaha Namibia. Piho yene yalilwe mwa Ndu ya Milao cwanuñu ipatalaza kuli litolongo zeñata mwanaha limwamayeho ashandaukile. Miyaho yeñwi ikuta kwa silimo sa 1922 mi hakulukeli kufumaneha batu mwanako ya cwale.

Kupotela litolongo kuzwa Windoko kuliba Katima Mulilo, Divundu kuliba Walvis Bay kusinula miyaho yezwelela nako ya bukoba, yetezi, ni ye shandaukile mi ibeya silelezo ya batamiwa ni babeleki mwa kozi. Katengo nekapotezi litolongo zetuna kungelela cwalo ni zeli mwa Windoko, Hardap, Keetmanshoop, Gobabis, Omaruru, ni Swakopmund. 

Piho nefumani kuli buñata bwa miyaho yeo kiya kuyola kwa kamaiso ya bukoba mi se supezi. “Miyaho yeñwi se sweli kuwa. Itokwa tundululo kapilipili kapa kuwisiwa ni kuyaha isili, kuli ikone kuyelela ni liswanelo zabuntu za cwale,” kubaleha piho. Nihaike litolongo za pili neli yahezwi mwa litolopo, katengo neka file kelezo kuli litolongo zefumaneha mwa Windoko, Keetmanshoop, ni Swakopmund  litutisezwa kwanda litolopo hala mabaka asilelezo ni kamaiso sakata.

Nihakulicwalo, litolongo zeñwi libonahala hande. Tolongo ya Evaristus Shikongo mabapa ni tolopo ya Tsumeb yene yahilwe kasamulaho atukuluho ya naha, nelumbilwe kakuyahiwa hande ni “Tolongo ya Divundu mwa Kavango ya Upa ni yona nelumbilwe kakuba ni miyaho sakata yebabalelwa.

Mayemo alitolongo swalelele kwa liteshini za mapokola ona nabihilwe kuba asinyehile hahulu. Katengo neka bihile kuli mokuñwi kuna ni mezi amasila ayemelezi, limbuzi zeshwile, ni munko omaswe. Mokuñwi hakukeni moya mi hakuna hande likunutu mi mapatinti balobala mwa limbuzi zesika kasha zemasila. Buñata mwa likiliti litolongo za swalelele litezi mi babañwi balobala fafasi.

Bazamaisi basipokola mwa likiti nebataluselize katengo kuli kutala kwa litolongo za swalelele kutiswa ki mabaka acwale kakutokwa sibaka, mabasi apalelwa kulifela bahabo kuli bazekele litaba zabona kwande ni kulyeha kwa mizeko. “Hañata batu batomezwi kulifa masheleñi akulibelela muzeko kwande, kono basiala mwatolongo kakuli habakoni kulifa. Mabasi amañwi ahana kutusa bahabo. Kacwalo batamiwa basiala mwasitokisi likweli zeñata,” kubaleha piho.

Pilaelo yeñwi neli ya baana babali mwasitokisi ni babahulu. “Banana habaswaneli kuba mwatolongo,” nekubulezi katengo. Katengo hape nekafumani kuli kuna ni likwata za libangoki mwa litolongo, ili zekenya lika mwatolongo ni kuzwelapili ni bubangoki mwatolongo. Hala likelezo za katengo kikuli basali ba ba tamiwa ba bana ni limbutu bafumanelwe kusili kobakwalelwa. Neka elelize hape li kube ni makamera mwa litolongo kaufela kuli mapokola bano bona ze ezahala.