KATIMA MULILO – Malaria izwelapili kuba taba yebilaeza hala makete mwa sikiliti sa Zambezi, mi lipiho zelikana 7 264 zabatu bane baswalezwi butuku bwa malaria neli bihilwe kukala viki yapili ya silimo sa 2023 kutisa viki yapili ya 2024. Hala lipiho ze 7 264 zene ñozwi zelikana 367 neli zetuna. Lipiho zeo neli nyatezwi ki muzamaisi swalelele wa likolo la makete mwasikiliti sa Zambezi Yolanda Lisho. Kabumai naize mafu asilezi nabihilwe mwasilimo sa 2023, mi liliñwi neli bihilwe mwakweli ye ya Sope.

Naize wiko wasikiliti sa Zambezi kona koku zwelela hahulu lipiho za malaria, sihulu libaka zecwale ka Kaenda, Kasheshe, Sesheke, Choi, Sibbinda, Sachona, Masokotwani, Chinchimane ni Kanono. Kulwanisa malaria sikiliti se sibatisisanga babakula butuku bwa malaria, batalimela malaria, kuba bukaufi ni babakula butuku bo, mihato ya silelezo kungelela cwalo nikufa batu mashili, hamoho cwalo nikufa lituto kwa sicaba,” nabulezi.

Nafile kelezo kwasicaba kunga mihato yasilelezo kuisileleza kwa butuku bwa malaria kakusebelisa mimbeta ye alafilwe. Kelezo yeñwi neli kuli batu bano tina liapalo zamazoho amatelele, malukwe, ni masokisi kulika kufukuza kulumiwa kiminañi, sihulu manzibuana ni kakusasa.  Nakupile hape sicaba kusinya mazwalelo aminañi kakubona kuli habatuheleli mezi inge ayema mabapa ni mandu abona. Nakupile hape sicaba kubata likalafo kapilipili. “Sicaba baswanela kubata likalafo kapilipili haiba inge babonisa lisupo za malaria, zecwale ka kucisa mubili, kuikutwa silami, nikukula libelenge. Kubata likalafo kapili kikwabutokwa mwakutibela butata bwa kukula hahulu,” nabulezi.

Nakupile hape sicaba kuswalisana ni baba faela mwamandu, ili kalulo yebonahalile kuli yasebeza mwa kulwanisa malaria. “Kufaela mulyani fa mamota mwamandu ni miyaho yeñwi moifumaneha minañi, kutusa kufukuza palo ya minañi, ili kutoloka kuli mihato yeñwi yasilelezo sina mimbeta ye alafilwe nikufaela mokuzwalela minañi ikabonahala kusebeza,” nekubulezi Lisho. Naize hañata batu bahananga kuli mwa mandu abona kufaeliwe. 

Butata bobuñwi naize kikufita mwalibaka zamatakanyani. “Kufaela mwalibaka zamatakanyi fokuñwi kwakataza, sihulu libaka zefumaneha mwamabala amuunda ni mwa mishitu,” nabulezi. Kutisa cwale kuna ni babanze bafaela babalikana 109 mwasikiliti, mi ba 24 bainzi mwatolopo. Kuna ni bakwaezi ba 28 mi mwa Katima Mulilo kiba ketalizoho. Kuna ni baetapili ba 28 mi baketalizoho ba mwa Katima. Kuekeza fo nabihile kuli mulelo kikufaela miyaho yelikana 107 282 kungelela cwalo ni Katima Mulilo.