NGWEDIVA – Okwa ndhindhilikwa omayikuthomwenyo gu uka komeho omolwa kaa ku na we aayinekelwa okuyambindhidha nomayele gomondjila uuna gumwe a taalela uupyakadhi tawu vulu oku mu hinga i ikuthe omwenyo.
Taku ti mboka haya lombwelwa omaupyakadhi gaantu ohaye ke ga hiya hoka kaage na okutseyika shi vulithe okugandja eyakulo nenge okukandula po uupyakadhi. Ndhoka odha popiwa kaanambelwa okuza kuuministeli wuuhaku nonkalonawa osho wo opolisi yaNamibia sho kwa li kwa longekidhwa oshigongi okukundathana nkene ku na okukeelelwa okwiikutha omwenyo, sha ningilwa mOngwediva moshitopolwa shaShana Etitatu.
Esiku lyomayikuthomwenyo ohali dhimbulkiwa muuyuni omumvo kehe momasiku 10 gaKotomba.
Omuhingimwnyo muuministeli wuuhaku nonkalonawa Victoria Hauwanga okwa ti uupyakadhi unene olungus, ano okuhiya uupyakadhi waantu.
“Natu tamekeni okugandja omakwatho ge li mondjila ihe hakuandjakaneka omaupyakandhi gaantu,” ta kumagidha ngaaka.
Ta ti oshitopolwa shaShana osha ndhindhilike iipotha yaantu 49 ya kambadhala okwiikutha omwenyo omanga ye li 16 ya kwatwa komandhilaandhilo gokwiikutha omwenyo okuza muJuli sigo Sepetemba nuumvo.
Omuhungimwenyo Sonia Shikalepo okwa ti omwaalu ngoka ogulipombanda, onkeneoshigwana osha pumbwa okulundulula, nokukutha omatokolo ge li mondjila.
“Kongeni omakwatho, omaikutho goomwenyo otaga vulu okukeelelwa thiluthilu, onkene longitheni oompito adhihe,” Shikalepo ta ti ngaaka.
Shikalepo ta ti, omalongo ogo oshilwitho shimwe tashi vulu okukandula po omaupyakadhi ngoka.
Ta tsikile okukumagidha ngaaka.
Uuministeli wuundjolowele nonkalonawa owa li wa pititha uuyelele kutya omayikuthomwenyo moNamibia oge li pombanda menenevi Africa.
“Okuza moomwaalu adhihe ndhoka dha kala nokundhindhilikwa omimvo dha zi ko aalumentu otaya ulike ye li pombanda okwiikutha oomwenyo shoka tashi limbilike,” wa nyola ngaaka.
Sha ikolelela kolopota yopolisi yaNamibia, iipotha yili 520 oya omwenyo oya ndhindhilikwa moNamibia okuza muJanuali 2023 sigo o Desemba 2024.
“Iiyetithi yomayikuthomwenyo ongaashi: oluhepo, omakwatathano gopayihole, elongitho nayi lyomalovu niingangamithi, nokwaahe na uuyelele wankene omuntu e na okukonga omakwatho uuna e na uupyakadhi,” ya ti ngaaka.
Ya gwedha ko kutya omaudhigu gomonkalamwenyo, okwaaholike, okwaa na nkene, omaudhigu momazimo, okwiisa uunye ngweye mwene.
Sha ikwatelela kolopota yehangano lyuundjolewele muuyuni World Health Organisation (WHO), kehe momvula ohamu lopotwa iipotha yomayikuthomwenyo ya thika po800 000 muuyuni, naashika otashi ti kutya moosekonde 40 omu na omuntu ti ikutha omwenyo muuyuni awuhe, omanga aantu ye thike po 11 yomaantu ye li 100 000, oya kanitha oomwenyo kuyo yene.
Oopelesenda omilongo heyali nomugoyi (79%) dhomwaamboka ya lopotwa yi ikutha oomwenyo oya za miilongo mbyoka yi na iiyemo yi li pevi osho wo yopokati.
WHO olya gandja natango uuyelele kutya omaikutho goomwenyo ohaga vulu okweetwa komaupyakadhi haga kala pokati kookuume ye li mohole.
Osho wo omatopoko gaaholike, oshimaliwa kaashi po, ekanitho lyiilonga, omaso gaapambele osho wo omahepeko.
-vkaapanda@nepc.com

