KATIMA MULILO – Kamaiso ya naha ni sikiliti balumbile mutayi waliluko la tuto mwa sikiliti sa Zambezi kaku eza hande mwa linepo za sitopa sa 11 ni 12 hala tatubo ya silimo sa 2024. Sikiliti nesi sa ezi hande mwa lilimo zefelile mi nesi ipumananga kwa muhata wamukoloko wa likiliti linepo hali hatiswa. Kono mwa lilimo zepeli zefelile kubonahalile cinceho kasamulaho akuba sa busilela mwa linepo za sitopa sa 11 ili kunanuha kuzwa fa nombolo ya bulishumi mwa silimo sa 2023. Haneli linepo za sitopa sa 12 sikiliti nesi zwile fa nombolo ya bulobapeli kutaha fa nombolo ya busupa hala likiliti mwanaha kaufela.

Hana bulela ni babeleki ni ba zamaisi mwa litaba zatuto kanako ya mukopano wasikiliti Labulalu, mubusisi wasikiliti sa Zambezi Lawrence Sampofu naize hañata naikutwanga maswabi hana ikopanyanga ni baeteleli babañwi banaha kuikambota za linepo za tuto. Kono cwale sana ni tabo kakuli sikiliti si bonahalisize ku eza hande mwa lilimo zepeli zefelile. Kono nakupile bazamaisi batuto mwa sikiliti kusebeza katata ni kumbweshafaza linepo mwa lituto za sayansi kakuli linepo zalituto zeo za bilaeza.

“Luboni linepo mi lituto ze cwale ka lipalo, physics, biology ni chemistry, lusana ni musebezi. Kiñi likolo zeñwi haba pasa lituto zeo, kono babañwi haba ezi hande? Maticele ba ba luta lituto zeo; muitatube kuli ‘mwasilimo sesi felile hanisika eza hande ni baituti baka kiñi seni swanela ku eza. Musike mwa ina feela mubuze kubabañwi. Mulemuse bazamaisi bamina ba likolo kuli mubata kuya kwa sikolo teñi mwa lituto zeo ba ezize hande kuli muyo ikabela maikuto,” nekukupile Sampofu.

Mwamanzwi ahae mubakweli likwambuyu wa tuto, kuikezeza ni sizo, Faustina Caley na kandekile hala mutomo wa silimo sa 2025 obulela kuli “Makalelo pili. Kupetahala nako kaufela. Mueze hande sapili.” Mi naize kuna ni tokwahalo yakuli makalelo atuto aba atiile sihulu mwalitopa za makalelo kuisa kwa litopa zepahami. “Kipizo ya kueza musebezi, kulu hupulisa kuli kupetahala hakinto yetaha kamafosisa, kono kutaha bakeñisa puluko kwa makalelo, kusebeza kabutali, ni kezo yelukela. Kuli lukone kufumana linepo zende, luswanela mayemo kaufela akuituta ayelela ni lituto sakata, kusebeza katata, ni lisebeliso sakata,” nekubulezi Caley.

Kwamukopano oswana lika zesitatalisa kuituta ni kuluta mwa sikiliti neli ambozwi, mi neku fumanehile ze cwale ka kutokwa libuka zakubala, kutokwa lipula ni lisebeliso, tokwahalo ya makilasi, kutokwa maino abaituti kwa likolo ni tokwahalo ya maticele sihulu kwa litopa zepahami mwa lituto za physics ni chemistry.