I Catherine Sasman
OTJOMUISE
Otjombanguriro tjo Kombanda tja turikire oumune watjo motjiposa tjovakwatera vetatu vehi rOvandoitji mbu ma vepirura omakamburiro wo zofarama zao iyohoromende ya Namibia.
Ovapangure Louis Muller na Anel Shilungwe posyo kaveya raisire kutja oumune ma ve uyandja rune. Mapeundjirwa kutja mapeya ape kambura ape omieze vitatu. Ovakwatera vevari vomahi wopendje mbena ozofarama mo Namibia maverwisa mOtjombanguriro tjo Kombanda ongaro o Ministeri yOmahi nOmahandurisiro nOmekurisiro wOkzombanda mbuya raisa kutja maikambura ozofarama zao. Ovaningire ko Tjombanguriro imba Gunther Kessl na Martin Riedmaier mave ningire kutja ozofarama inda ze kotorwe kuwo no horomende i ripure kutja omakamburiro wazo mayeso oku kawondja vi komurungu. Mena rovaningire ohahende Adrian de Bourbon ngwazire ko Kapa ko South Africa watjere otjiposa ihi tjayeterwe komurungu wo tjombanguriro okutara rukwao mondiero yoku kambunra ozofarama inda nomirari ondiero indji muya kaenda. De Bourbon matja ongaro aihe yo kukambura ozofarama inda yapikama.
Ozofarama za rira otjihungiriro kombunda yondiero yo Cambineta yo 2004 yo ku kara norutuu rozofarama zoveni mbekara pendje nehi ndasere okukamburwa otjorupa rondiero yehi yo ku tungurura ehi no mahandurisiro. O Ministera yEhi oruveze indo nai nguri otjiuru tjehi, Hifikepunye Pohamba, wayandja orutuu indui kOkomisi Oyandja Ndunge mOmatungururiro wEhi tjiyari 10 ku Kambundu mo 2004.
Kessl, omukwatera wehi rOvandoitji, eyuva tjingero, wa tjivisiwa kutja ofarama ye yaurikwa otjofarama ndji maikamburwa. Kessl waningirwa kutja maraisa kohoromende kutja mavanga okurandisa ofarama indji kuyo posyo eye apanda okuhungirira kuyo kuna o Ministeri.
Mu Tjitarazu mo 2004 o Komisi indji ngunda ai hiya kwamberwa ko iyo o Ministeri kutja Kessl wapanda okurandisa ofarama ye, ya kaenda komurungu okupitisa ondjivisiro yo ku ikambura. De Bourbon watjere ondjivisiro yo kukambura ondenga yari nondjivisiro yo posyo noyo kanaa yavasisiwa Kessl.
Watjere ofarama indji kanaa ya ka kondononwa, oveta otja tji iheya, okuraisa kutja ongwaye tji makuzu ofarama indji ya pwire okukamburwa.
Ongondononeno indji yatjitua kombunda ya tjiyari 12 ku Suramazeva mo 2005. “Orapota yo ngondononeno indji kanaa kweri purirwa mondiero yo kukambura ofarama indji nu nandarire wina inga omatiasaneno kuna okomisi,” de Bourbon watjere mo zo haviho zo tjiposa tje. “O Ministera yasere okuripurira ko kutja hapo ehi ndi maitanda okukambura rapwire nu rasere okuyandjwa komaungurisiro wotutumbo novikunwa ku karive omukwatera wa Namibia… Ihi matjihee kutja pasere okukara omahandjauriro wokutja ehi indi o Ministera ndu ye ripurire ko okutarera kotutumbo novikunwa mariyenene nu rasere okuyandjwa kovakwatera va Namibia mbe hinahi,” de Bourbon waruisire nao.
Watjere ongongorerasaneno yovitjitua yaraisa kutja o Ministera no komisi ka iyenenene okuvara orupa rwa kangamwa motjiungura tjo kukambura ehi nu wina kohepero moveta yoruveze rwo vitjitua imbi peke peke. “Ondiero yatoorwa nokuhina ounongo wovinenge avihe vyofarama aihe nu porwe okuza rondiero yo Cambineta okukambura ozofarama inda.”
Watja o Ministeri yari nondando yarwe yayo oini ndjiri okupata ovakwatera vomahi wopendje ousemba wo kukara nehi mo Namibia nu munao ayiungura no kuhina ouripura ouyere. Wa patasanisire kutja eraa ro kukambura mari vetasana otjiru nozongunde zoveta. “Omahanununino wehi mo Namibia ma ye yenene oku karapo otja koveta uriri.”
Ohahende yo Ministeri, Ismael Semenya, wa rwisire kutja mowatjiri mbyasere oku urisiwa veurisiwa no mirari mu mwasere okukawondja mwa kawondjwa okukambura ozofarama inda. Watjere omungire kena ouhatoi nandarire outiti mbu mautja ozofarama inda kazepwire ko mahandurisiro.
Komurungu watjere omatiasaneno pokati ko Ministera no Komisi yakarapo komurungu wo mapitisiro wondjivisiro yo ku kambura. Otja ke Artikeri o 16 ro Ngundeveta ya Namibia Ouvara mauyenene okukambura owini mondero yotjiwana nu kapehepa oveta yarwe. Watjere ondiero yohoromende oku kambura ozofarama “yatjitua mombepo ongohoke ndjiheri ya katjozombwini poo yourizemburuka mbuheri ouwa”. “Ongahukiro kutja pena ekwamo ro urizemburuka ouwa pokati kondiero yo kukambura nondando yo makamburiro,” Semenya watjere.
Ohahende Gerson Hinda ma kuramene po o Ministeri yOmahi nu ovapangure oo Louis Muller na Anel Sikungwe.