KONGOLA – Lipiho zenca za butuku bwa mbingwa ze mashumi amabeli kazelobapeli neli bihilwe mwaha wo wamasheleñi. Lipiho neli zwelela mwa likiliti za Kavango ya Upa, Kavango ya Wiko, Zambezi, Khomas ni Oshana, likolo la makete neli patalalize. Butuku bwa mbingwa busiala kuba pilaelo hala makete asicaba. Buñata bwa batu babapila ni butuku bakendiwa niku ezwa maswe ki sicaba ni limembala za lubasi.

Naha Namibia netabezi lizazi la butuku bwa mbingwa, kukonkiseza tiisezo mwakubata kufelisa butuku. Kansela wa silalanda sa Sibbinda Mickey Lukaezi natalusize kamo batu babana ni butuku bwa mbingwa neba shubulwa. Naize butuku nebungiwa kuli ki sikuto kuli mane babakula butuku bo neba tamelelwanga fakota mwa mushitu. Lukaezi naize nekuli tata likepelo za batu babashwile kwa butuku bwa mbingwa mone lizamaisezwa pili naha isika lukuluha kale.

“Neni kile nabona batu mone bapumbekelwa pili naha isika lukuluha kale. Muuna kasamulaho alifu lahae, naisizwe mwa mushitu, neli sizo mwasikiliti se sa Zambezi kuli batu babana ni butuku bwa mbingwa haba pumbekiwi. Bakuisa mwa mushitu, kukutama fakota, ni kukubukela kuli usike wabonwa ki batu kapa kuciwa ki lifolofolo,” nabulezi.

Nihakulicwalo, naha imano lukuluha kukendiwa kwa cinca. Hana bulela kanako yakutabela Lizazi la Mbingwa la Lifasi viki yefelile, likwambuyu wa makete Dr Kalumbi Shangula nahatelezi butokwa bwa kufelisa butuku bwa mbingwa kakufa lituto kwa sicaba, kubulemuha kapili ni kufumana likalafo. “Mwa Afirika, butuku bwa mbingwa bubonahalile kukutela mwamulaho mwalilimo zefelile, kono mwa linaha zeñwi, sihulu upa ni fahala Afirika, lipiho za butuku bwa mbingwa lizwelapili kupahama,” nabulezi.

Katengo ka Makete a Lifasi neka bihile kuli kamwaha lipiho ze 200 000 za bihiwa mwa lifasi, mi buñata bwa lipiho zeo lizwelela mwa linaha za Brazil, India ni Indonesia. Mubuso ulela kulemuha kapili ni kualafa butuku pili silimo sa 2027, kakuya kamulelo wa 2023-2027. Kutabuba batu kuekelize mi cwalecwale batu balishumi ka alimuñwi neba swalezwi butuku bwa mbingwa mwa likiliti za Oshana, Omusati ni Kavango Wiko.

Shangula nasusuelize babeleki ba makete kutokomela nako kaufela, mi naize kulemuha kapili butuku kutibela buanga ni kukendiwa. “Luswanela kufelisa mabulatwi ni kususueza batu kubata likalafo kusina sabo,” nabulezi.