Festus Hamalwa
Omukulunhuwiliki wehongo moshitukulwa shaShikoto Aletta Alexanderine Eises okwa ti ovanafikola va ninga omateelelo mOshikoto vahapu ova mitikwa kovanyeumbo.
Okwa ti 95% dovanafikola va ninga omateelelo eshi va mitikwa kovalumenhu veli kondje yofikola ashike ovashamane vovakulunhu ovo unene veli pombada.
Okwa ti ovanafikola ashike vamwe ovo va matikwa kovanafikola vakwao.
Okwa hokolola ta ti unene tuu ovanafikola veli kosekudofikola ovo vamwe va didilikwa hava pewa omateelelo kovashamane va kula.
Moule weedula mbali da pita mOshikoto omwa lopotwa ovanafikola voukadona 771 veli koshi yeedula 18 va ninga omatelelo.
Omukulunhuwiliki wehongo okwa ti ovanafikola 545 inava shuna mofikola konima yoku mona ounona.
Edi Eises okwe di popya Omaandaxa eshi va ninga eenghundafana naKundana a hokolola ta ti ombelewa yaye oya didilika onghalo yomateelelo movanafikola shili eshongo linene kounona vofikola eshi elihongo lavo hali iwa moshipala konima ngeenge va ninga omateelelo.
Okwa ti ngeenge omunafikola a ninga eteelelo elihongo laye ohali shuna pedu shaashi ovahapu ohava fiye po ofikola tava ka kala manga komaumbo va telela okupulumuna.
“Ohandi kunghulile ovashamane opo va xulife po okuya moixulo nounona voukadona veli mofikola shaashi otashi shi piyaneke elihongo lounona ngeenge okaana ka ninga eteelelo,” Eises ta ti.
Okwa ti opo kukelelwe onghalo younona vofikola tava ningi omateelelo, ovadali, eengeleka ile ovatekuli nava kale tava yandje ehongo kounona kombinga yowiii ngeenge okaana ka ninga eteelelo keli mofikola.
Okwa kunghuli ovashamane opo kale tava yandje oshiopaenenwa shiwa kounona voumati okuxulifa po okuya moixulo lovanafikola.
“Osha fimana ngeenge ovanafikola tava pewa ouyelele uli kombinga nghee ve na okulikelela okuninga omateelelo shaashi eshi otashi yandje eudeko kovanafikola okukala va kotoka ngeenge tava i moixulo,” Eises ta ti.
Okwa ti oshikondo shehongo osha tula eepolongalama da yooloka meefikola dokulonga ovanafikola kombinga yeenghalamwenyo davo, omakwatafano opaihole, ombuto yoHIV noAIDS nosho tuu epolongalama dimwepo.
Okwa ti elalakano okulonga ovanafikola va kale ve na owino moinina yopanghalafano nokukelela ovanafikola hava kwa twe komikifi hadi dulu okudilila moixulo.
Okwa weda po ta ti ovalumenhu ava tava i moixulo nounona vofikola veedula di shona nava lopotwe kopolifi.