WINDHOEK – Likwambuyu wa Likolo la Misebezi ni Mipilelo ya Sichaba Doreen Sioka Maabani na konile kualabela fahalimu a makwambuyu ba Kashandi bao ba lwanisana ni kukabangisana kwa mulao wa lituwelo zeswanela kukalela fa N$1 218 za babeleki ba fa malapa, ka kutalusa kuli nebaswanezi kuli kambe nebalihanile isali kwa makalelo kwa kashandi (cabinet level).
Likwambuyu Charles Namolo wa Likolo la Milonganyana, Rosalia Nghidinwa wa Likolo la Litikanyezo ki babamwi kubao balwanisana ni mulelo wa lituwelo sesi katotobela, kungelela cwalo ni likwambuyu yo munyinyani wa Likolo la Sisole, yo hape u mwandu ya milao lwamaungulo, Peter Ilonga. Siyoka na alabela kwa lipilaelo ze fitisizwe la Bubeli ki makwambuyu ba ndu ya milao, bao nebafitisize lipuzo kuamana ni mulao omunca wa lituwelo ze likani za babeleki ba fa malapa.
“Niswabile kalibaka lakuli ki basikai kwa makwambuyu ba katengo kakwa kashandi kuza mubu ni buino kubao babonahala ku buza milelo ya kashandi ni kubonahala kuba ni butata ahulu kusakona kuamuhela lichincheho,” kwa talusa Sioka ya nabonahala ku fela pilu. Sioka na ize, babamwi kwa makwambuyu ba kashandi nebaliteni nako yeo mulelo a usuliwa (Wage Order) ni kuamuhelwa kono akuna seba bulezi kono bukachenu le sebali mwandu ya milao sebasweli kubuzaka lipuzo.
Sioka hape u kupile makwambuyu bandu ya milao balilimo zeseli fa mashumi a silela kuli bana ni litohonolo lakuli sebakana ba amuhela lituwelo za busupali zelikana N$ 600. Kaniti mukona kuekeza fahalimu a pene yeo ni kulifa lituwelo ze chimbukile kwa babeleki bamina ba fa malapa.”a talusa.
Ku likwambuyu Nghindinwa, Namolo ni likwambuyu yo munyinyani Ilonga bao nebasinganyeka kukutiseza tuwelo fa fasi, Sioka ali: “Ni kona feela kutalusa kuli tuwelo yeo nelumelelanwi kuyona mwa nako ya kuikambota ni lipatisiso ze ne ezizwe ki ba Wage Commission mo nekufumaneha bo chaziba ni bayemeli ba tutengo twa babeleki ba Namibia ni babelekisi.” Sioka u ize, kutoma lituwelo kakuya ka tuwelo ya mubelekisi ni mubelekisi i tatanyana kakuli i tabata kubatisisa mubeleki ni mubeleki tuwelo ya amuhela. “Muuso a usika itukiseza tuwelo ye likani yeo itakona kuzwiseza pili bufuzana bwa babeleki bao ba njebwahalile kale,’a talusa. Makwambuyu babamwi a balumelelani ni muhupulo wa kuli babeleki ba fa mandu ba noamuhela bapoti fa mandu a malena bona, yeo sioka u alabezi kuli: “Ba Wage Order ba talusa kuli babeleki babapila mwa malapa balumelelwa kuamuhela bapoti mwa linako ze fapana-fapana, mwa nakonyana yeswanehela ka kuikambota ni babelekisi babona.” A talusa cwana kuli babelekisi a bakoni kuhanisa bapoti kono bakona kuikambota kulumelelana kamo kukonwa kupotelwa.
Lipatisiso za ba Labour Force Survey lisupeza kuli palo ya babeleki ba fa malapa mwa naha ka bupala ki 46 000. Mwahali kubona, 32 000 ki basali, kamo 12 000 ya babeleki ba mwa malapa ba sebeleza kwa masimu.
Lipatisiso hape lisupeza kuli palo ya babeleki ba fa malapa yefa 30 000 ba amuhela lituwelo ze kwatasi a N$ 1000. Kamo buǹata bwa bona ba amuhela lituwelo ze mwahala N$ 600 ka kweli. Kuzwa mwa lizazi lapili mwa kweli ya Lungu 2015, lituwelo za babeleki ba fa malapa likakalela fa N$1 218 ku mubeleki ya inelezi, taluso kikuli ki N$ 281, 09 ka sunda, N$ 56. 21 mwa lizazi; N$ 10.53 mwa hola a kusebezwa kufitelela lihola za musebezi ni N$14.04 mwa hola a kusebezwa la Sunda.
Mwa kweli ya Lungu 2016 lituwelo ze likani lita ekezwa kuisa fa tikanyelezo kakuya ka likekelezo za lisupo za liteko za baleki (consumer price index).