KATIMA MULILO – Likwambuyu wa Makete Kalumbi Shangula uize Namibia iezize hande kufukuza mafu alimbututu kanako yakupuluha. Mwasitatimende sana balezwi ki mubusisi wasikiliti sa Zambezi Lawrence Sampofu, kanako yakutabela katiyeho Lizazi la Lifasi la Sipalo viki yefelile, mi nasupa kwa lipiho za 2020 ili ze yemi fa 215 hala limbutu ze 100 000 zepepwa lipila.

“Zeo kaufela lifumaneha mwa milelo yaluna. Kekezo ya likalafo zakufukuza kuitwala nepahami kuzwa fa 23% mwa 1992 kutaha fa 61% mwa 2020 hala basali babali mwalilimo zemwahala 15 ni 45,” nekubulezi likwambuyu. Kono naize naha ni naha ina ni butata bobusa tokwa tatululo. Kanako yeswana katengo ka United Nations Population Fund (UNFPA) neka hatisize piho ya sipalo sa lifasi ya 2024. Ili yefa kupuzo hala likezo zabutokwa zebile teñi hala litaba za kusomana ni kupepa, ni kuyaha bukamuso bobunde bwa batu kaufela.

Shangula naize Namibia izwezipili kufa likelezo hala kuba ni mabasi akulela, kufumana likalafo hala kusaba ni mabasi asika lelwa, ni buiketo bwa basali baba anyisa. Kacwalo nalumbile babeleki ba makete kakusebeza katata kuli batu kaufela bafumana liswanelo zamakete, kungelela cwalo ni za kubabaza litaba zamabasi.

Erika Goldson, muyemeli wakatengo ka UNFPA mwa Namibia naize: “Zende zeo kaufela ze ezizwe litusize tahiso yamakete sakata mwalifasi kaufela, kutahisa mikwa yeminde mwa litaba zakusomana ni kueza mabasi, ni kulumelela batu kuba ni buiketelo. Zwelopili ni yona isweli kutusa batu kuziba ni kuba ni bupaki sakata kufita sapili.” Kono naize sicaba sesi kungulezwi kwatuko kamita hasifumani lipiho zeo, ili zabutokwa mwa bupilo bwa bona.

Piho isusueza mibuso, tutengo twa sicaba ni babañwi cwalo kubona kuli bataleleza buitamo bwa bazamaisi balifasi bwa kubona kuli batu bafumana liswanelo hala litaba zakusomana ni kueza mabasi. Likwambuyu naitumezi kwa swalisano ya katengo kakabona za sipalo mwanaha (NSA), ofesi ya mubusi mwa Zambezi, ni sicaba cwalo hala litaba ze ama makete asicaba mwanaha kaufela.