I Kae Matundu-Tjiparuro OTJOMUISE- Hapo ondjesiro otja tji ya ningirwa iyo Ministera yOvandoitji yOmaunguriro Kumwe mOmbwiko nOmekurisiro tji ya tuwa wa kumwe nOmbatero ya Peke oyo wina ndja tjivisa kombunda yo maningiriro wo ndjesiro mapeya arire tjitjiri otjisuta oviwana vya Namibia mbya hangaukire kehi yohuurire yOvandoitji mbitjipaha? Indi ondarire epuriro mo u rizemburuka wo viwana imbi mbyari mo hangauti eraka ravyo tji mari ririreko etue nu rimwe. Mo mwinyo tjingewo Ombatero ya Peke o Ministera Heidemarie Wieczorek-Zeul ndjiya tjivisa yeya kotjikoro mo maunguriro tjinga apapita omanangero mo zongora mambo kozonganda kovyungura kehi yOmbatero ya Peke indji. Oviwana mbya ihamwa kehi yo huurire yOvandoitji omayuva wo masuviro ngazuko vya hakaenene povitjitua vivari morukondua rwa Karas no rwa Tjozondjupa. Mo Karas oviwana vyombazu mumwari Ovaherero kehi yOmbara Otjitambi yOvaherero, Kuaima Riruako, otjiwana tjo Vakwena Ova/khowesa kehi yo Captaina Hendrik Witbooi, Ovaherero va Kapureha kehi yOmbara Joel Stephanus, Ovakuruha kehi yOmbara John Arnold, Ombara /Gaseb vOvatakume nOmbara Seth Kooitjie wova Topnara vye ri kwambere kOmbara David Frederick wOvakwena Ova!aman okuzeumburuka ozombura esere zondiro yo mbara Cornelius Frederick. Po mazemburukiro inga ngari po ka Koverua ka Shark ovaihamisiwa vo huurire yOvandoitji paa vetizirwa motumbo tuo hangauti nondatumisire ovengi mu vato omitjise nondjara, ovanane vombazu peke peke vaningirire ombwaneno no kusekamena tjimwe okurirwa otjirumatua tjawo. “Ohoromende ya Namibia yasere okukurama pamwe novandu va Namibia mbaihamisiwa iyo rupa rovita rwohoromende yo huurire yOvandoitji no kuningira otjisuta,” Ombara Frederick ombepo yo mazemburukiro inga we i tuapere nao natja Ovakwena mehi rOzongwena vakara kumwi orure motjina ihi nu “nambano oruveze rwahoro kutja eraka retu rizuvakwe”. Omukurumanepo wehi rOvandoitji mOtjomuise, Arne von Kittlitz, mo kukengeza kutja ahapiti mo mukoka wohoromende ye waya rukire no ndjesiro ndjikuza yaningirwa. “Nomambo wongumbiro ya Muhona yetu atuhe, me mu ningire oku tuiisira ozongatukiro zetu,” eye wa hore rere Wieczorek-Zeul tjikuza wa ningira ondjesiro po Hamakari mo 2004 po mazemburukiro wo zombura esere ze Yandeka Raa ro Ngenerara Lothar von Trotha. Von Trotha wari omuyandja mbo worupa rwovita rwOvandoitji mo Namibia oruveze indo. Ohoromende ya Namibia na wina orupa roviwana mbya ihamisiwa mumuna Ovaherero okupitira mOmbara Riruako, Ombara Tezee Maharero nOmbara Munjuku II Nguvauva vayakura omaningiriro wondjesiro inga. Otjisuta tjo mekoveka ihi nandarire kutja ouhonapare wOvandoitji ka una indi puwa itavere kutja ihi tji ma tji tjiukwa otjo “Ondunge yOndjesirasaneno” otji tjiri otjisuta, tja kongorera ape omieze hambondatu kombunda yo maningiriro wondjesirio Wieczorek-Zeul tjatjivisa nao okuza mehi rOvandoitji. Kehi yondunge indji ehi rOvandoitji reri kwizika okuyandja ozondola za Namibia omangete 160 oure mo zombura omurongo. “Okutuna omauhazendu wohuurire yOvandoitji mo Namibia ozombura esere ndakapita,” ongoramambo imwe ya Namibia ondunge indji ye i yarura po nao. Ondunge indji kombunda ndja kauta oku tjuukwa otjo “Ndunge ya Peke” ya yakurwa omyano peke peke iyo viwana mbya i hamwa tji vya mbye i nakaura natjiva mbye ihonina. Posyo tjitjiri ongahukiro mokati komihoko mbya ihamwa okoo kutja ka naa ipingene otjisuta nandarire kutja ozongoramambo zeituapo otjo tjisuta. Oruveze indo Riruako wa tja nai kuyo: “Otjimariva tji matji tjiutukisiwa otja kondero youvange wondjesirasaneno wehi rOvandoitji orini nu katjina orupe neningira rotjisuta rOvaherero.” Ozombura mbari poo nao kombunda o u mune imbwi ombu honapara mokati koviwana mbya ha ngaukire. Ngunda peri nao Ombatero poo Ondunge ya Peke indji yarira omazuvasaneno pokati kozo horomende azeembari. Posyo nandarire munao ngunda kapeya kara ongahukiro kutja ombatero indji ondjiri otjisuta poo indee? “Ombatero ya Peke oyo mekurisiro motukondua na moviwana mbina “ekwamo romakuruhungi” kumwe nohoromende yOvandoitji yohuurire,” von Kittlitz wa handjaurire mombinika ndjahindire kOmbongarero Oitjaine yOtjirata tjOvaherero/Ovambanderu tjo Mahungirire Kumwe mOtjitiro tjo 1904 ndja haamene mOkakarara omayuva wo masuviro ngazuko. Mapeya hapo omundu opetoroka kutja ihi oo tjisuta “oviwana ovinamakuruhungi” mbitjipaha? “Ondando yotjikoro yOmbatero ya Peke okutara kozongaro zo u kaiye o u yaukise moviwana,” ombinika ya von Kittlitz komurungu maitja. Ngundee kapeya kahuka omudnu tji morizemburuka no ngurunguse ndjiripo pokati kOmbatero no Tjisuta. Mapeya hapo omambo wo Ministera Ondenga pombongarero tjingeyo ngahino aye kahurura? “Ondimwa youwa wo ku yeura ihepa kutja tuungure kumwe okuyeura imba mba ihamwa. Imba mbatunwa iyo u hazendu wohuurire oveni ombasere okutuapo kutja otjiungura tjo ma yeuriro matji kaondjisiwa vi.” Ndoovazu nambano pakahuka okutja nambano epuriro rotjikoro okoo kutja ohoromende yOvandoitji ma i haama rune kuna oviwana mbya hangaukire okuhungirira kOtjisuta poo kOmayeuririro?