Xoa-aob: Clemens Tashayab
EENHANAS – ׀Nî khamikō !gôab !nâ hâ ׀gôadi Ohangwena ׀Kharib didi, ׀nîdi di kurin kaise ╪khamse 14 kurin !nâ hâdi, ge ║khaubasen tamase sorosi ║goe׀haodi !nâ ra ║hao tsîs ge nēsa ׀gapi !gôab !nâ hâ ׀gam׀khāb tsî ║goe-ūgus !nâ ra ╪hīguhe ║ōna (STIs) ra !aroma.
New Erab xa ge ╪oago wekheb !nâ nē ׀gam׀khāb mâsib ╪namipe a dīhe ôa!nâdi hîa ge ║gau!nâ-aon, skol׀gôan tsî ╪urusib ╪ansaben tsîn hana !khō╪gā hâ idi ge ge ║gau, ╪gui !gôab !nâ hâ ╪kham׀gôadi ║khaubasens ose sorosi ╪harugudi !nâ ra !âsa, tsîn ╪gui ║gûna nēs ╪namipe ׀gôan ân ׀kha !hoasa ra ╪gōsense nē ║hōb kama a sausausa xui-ao. ╪Urusib mâisan, Eenhana ╪Harisi ׀Ae║gâub tawa a sîsenxan ge ge mî, nēti ī ║khaubasens ose ║goe׀haodi, ║aeb ai!â ׀gam׀khās tsî ║goe׀haob !nâ-ū ra ╪hīguhe ║ōna ra hā-ūsa.
׀Gaisa !gomsib nē mâsiba ra !aromab ge !nubusib ╪ans dib, ║goe׀haos ║khaubasens ose ra hâs !khō╪gā hâ ║khō║khōsasib diba. ׀Khais ╪khamkhoena ra ║goa╪ui tamas ka io harase tsâ kai ׀hûhâsi ╪urusib !oaba !khaigu dib ╪gui !âgu Ohangwena ║hûi!nâ╪haridi digu !nâs tsîn ge ╪hani xūse ra mûhe, ╪khanuse tsî ╪gao׀khāsa ׀nōb ai ╪urusib ║khā║khākhâidi tsî !oabade ║goe׀haos ╪namipe mās dise.
׀Nî skol׀gôadi ge ׀nî !gae-auto !nari-aogu tsî kai׀oa hâ aogu xa !nuise ībahe, ║îde gu ra ׀khaexūna mātarese ║khaubas ose hâ sorosi ╪harugus mātares ase, nau ׀khāb ai di ׀nîde xale-e skoli ║ga tsî skola xu oas !aroma hōs !gao ║îdi sorode ra ║amaxuse, !gōsase sâ║aegu tsî skolgu mâi╪uidi ║aegu !nâ.
“[Tare studentdi] ge hoa║ae sige tawa aitsama rah ā ║îdi maro!nâ xalena ra ╪hâba tamas ka io ôa xui-ao,” tib ge Paulus Amukwayab, !gae-auto !nari-aoba New Eraba ge mîba. Amukwayab ge ║îb !nari!oabade Eenhans tsî Oshikangos hâra ║aegu ra dī. “Ī a !khais ge nē di ra !khō!oa xaleb !aromadi maris a ׀khai soab !nâ ׀nî ׀gau-i ai a mātare ║khāsa. !Gomsib hâ ab ge, nēsis ga tita ׀kha ║goe tama i, xawe nî nau hâ !gae-auto !nari-aob ׀kha ║goe׀haose i, ║nā-amaga ta ge tita tsîna ra dī,” tib ge Amukwayaba ge mî.
׀Kharisi !Khōdana-aob, ╪Khamkhoen !oa-ai Khoexa!nâ Kliniks dib, Risto Mushongob, Namibiab ׀Awe║guisa ║Gûsis ╪Nûi╪gās (NAPPA) dib ge ge mî, ╪gui !gôab ╪khamkhoen ╪ansa ūhâ tama hâsa ║goe׀haos tsî ׀gam׀khāb !harib ai hâ ╪urusib ╪namipe, tsî mâtits ׀ūts a xū-i ╪namipe ╪ansa a ôa ║khā?” tib ge ge dî.
Mushongob gere ׀gon׀gon!gao !khais ge, ║gûn di !ereamxasib ╪kham׀gôa ║goe׀haob tsî ║khō║khōsasin nēs ׀kha ra !gû׀haona ׀gôan ân ׀kha ׀goragus dib a kaisa tsî ga tā ║nā!gâhesa nēsib mâsiba ī khami.”Sada ׀hûhâsigu tsî omaridi !nâs ge sorosi ║goe׀haos xa ra !gû !hoa╪amsa a !khâisa xū tsîn ge ║nā-amaga ╪khamkhoena nēti ī dîdi ׀khan ra ╪nû ║aegu !nâ īsi╪hôa╪gares, Internets tsî ׀hōsan tawa ra !eream ôa,” tib ge !aru׀î ge mî. ║Gûn ga si mûde a ║khowa-am o-i ge ׀nai !onkhao hâ, ׀gôas ׀gam׀khā tamas ka io nē tamas ka io nau ║ō-i ׀kha go ╪hīhe amaga.
Ohangwena ׀Kharisi ╪Urusib Direktorats di !nurigu !oagu di ge ׀gui!nona║î !âb ╪kham׀gôadi, 13s tsî 17s ║aegu hâ kurina ūhâde ra ׀gam׀khā. ׀Orodomma di ge nē kurin !nâ hâ ׀gôadi xa 92%gu ׀gôade sore tsî ╪nôa tamas ka io !hao!nāsi !gamegu !nâ ╪nôa. ╪Oago kurib !nâ ׀gui di ge nē ׀kharib !nâ 691 ׀gôade ׀gam׀khāb xa ge !aromahese skolga ge xūmai. Nē ׀gapi !gôab ║aeb ai!â hâ ׀gam׀khāb dib x age ge ╪ganam, 57de 2010║î kurib !nâ tsî 56de 2009║î kuri ׀gôan !gôab ge ׀oro i amaga.Ohangwena ׀kharib ╪Urusib Direkteri, John Hangob ge ge mî, ╪kham׀gôa ׀gam׀khāb di !gôab nē ׀kharib !nâ ob ra ╪haro o ra ╪harosa, 25%gu ׀kha 14 tsî 17 kurin ║aegu, tsî 35%gu ׀kha 19 kurixadi ׀nai ge ׀gôana a hōdi ׀kha.
Hangob ge !aru׀î ge mî, nē !gôab kaise noxopa a ׀orosa !nāsa ׀gam׀khāb !gôagu mā!kharuhe tsî saomâihe tama amaga.