2006-12-04Staff Report 2 BABELEKI ba kwamasimu-tuna a mbalamanisizwe ka mutomo wa kueza mashilin`i, ba taluswa kuli ba lifiwa hande lituwelo ze bonahala ni kufitelela pene ya makalelo yeo mubeleki ufi kamba ufi wa kwasimu a swanela kufumana, ili pene yene kilwe ya nyatelwa ni kuhatiswa simubuso. Kakuya ka piho yaba Agricultural Employers' Association Wage Survey, babeleki ba ba mbalamanisiswe kuyakuile mwamasimu ana kilwe a potelwa neba fumanwi kuli ba fumana pene ye likana N$3.53 ka hola ili n`wi, ili pene yeto yema fa N$657 ka kweli. Pene ya makalelo yene kilwe ya nyatelwa ni kuhatiswa simubuso yona ki N$429 ka kweli. Ka kuekeza kwalituwelo za bona babeleki ba, kuna ni limbule ze cwale ka muzilili ni nama ye kenile ye fiwangwa kubona hamohocwalo ni kulumelelwa kuuta likomu, lipuli ni lingu hala zen`wi limunanu kusina litifo ze lifiwa ki bona. Kwa n`ambekelo kuze kaufeela, babeleki hape basa fiwangwa mubu nyana wa kulima limela za bona zeba tabela. Sikiliti sa Khomas nesi fumanehile kuba sikiliti sesi lifa hande babeleki ba, ka pene ye likana N$744 ka kweli ni kulatelelwa ki sikiliti sa Karas sene si kilwe sa fumanwa kuyema fa N$734. Muina Situlo wa AEA, Hellmut FÃÆ'Æ'Æ'ÃÆ''šÃ‚¶rtsch na kile a taluseza ba mutende o kuli, Khomas i lifa hande babeleki ba kakuli, balimi kaufeela batabela kuyema mafulo. Kuzwa silimo sale sa 1996 muta lituwelo neli konilwe kushalimwa, lituwelo seli nanuhile kuzwa fa pene ye likana N$1.06 ka hola kuya haisi fa pene ye likana N$3.53 mwasilimo sale sa 2006. Lipatisiso za kushalima kaza lituwelo za babeleki ba liezwangwa kasamulaho wa lilimo ze peli ka mulelo wa kutalimisisa kaza limbule kaufeela za misebelezo mwamasimu a kakuyelela ni milao ya misebelezo ya naha. Lipatisiso hape nesi fumani kuli sikiliti sa Omaheke ki se sina ni palo ye pahami ya babeleki ba fa simu, ili palo ye likana 533 fa simu ili n`wi. Isali lipatisiso ze swana neli kile za fumana kuli palo yeba beleki baba mbalamanisizwe kuyakuile fa masimu ne hulile ni yona kuzwa mwalilimo za kwamulaho. Palo ya basali ba basebeza mwamasimu ni yona ne nanuhile ha kutalimisiswa mwalilimo za kwamulaho. Palo ye likana 486 ki yene fumanehile kuli ne lunduzwi mwamasimu ka mabaka a shelana hala ona kunwa hahulu mutoho isi ka tokomelo. Mabaka a man`wi ana tisa lundulo fa masimu na fumanwi kuba a cwale ka busholi, buzwa ni kusaba ni buniti tota. Lipatisiso hape neli kile za talima mwamaneku a cwale a butuku bwa HIV/AIDS mwamasimu a, kekezo ya lituwelo hamohocwalo ni libaka za babeleki ze cwale kaza pumulo ni makulano ze swanela kufiwa kubona muta kuba ni likayamana. Lipatisiso neli kile za swala nifa busupali mwamasimu a. 2006-12-04Staff Report 2
