2015-09-28Staff Report 2 Katima Mulilo Ni haike kuli Zambezi haina sikolo sa sichaba, kapa tichele wa banana baliyanga bao bafumana butata mwa likolo, kamo inze kutisizwe tuto ya namungelele, kono katengo ka kwamukunda ka munzi wa Chesire kafitisa sepiso yeo. Munzi wa Chesire u fumaneha upa wa tolopo ya Katima Mulilo mi u kwaluzwi ka 1995, kakufa lisebelezo za malobalo ni musebezi wa kufa likalafo za kuotolola liyanga, za palo yesa konwi kubaliwa kuzwa fesikwalulezwi. Muinasipula wa munzi wa Chesire, Sezuni u talusize ze la Butanu, mwanako ya mukiti wa kuikupulisa/kapa kutabela lilimo ze mashumi a mabeli kuzwa sikwalulwa, katengo kakafa lisebelezo za kuotolola baituti babatalimani ni buyanga mwa sikiliti mi kasebeza katata ya mukusi kunolofaleza bana balikolo ba liyanga. Maino nana ni banana balishumi kaba supile kono palo i ekelize kuisa kuba mashumi a malalu. Yeo kiyona palo yekonwa kushimbiwa feela. Kamo banana bakena sikolo sabona fa Mulumba ni Kizito, likolo za muso zesina lituto za likolo za banana babana ni butata bwa kuswala kapili mwa tuto, kamo sikolo a sesichaulukile, baikola lisebelezo zabona za kutusa banana ba bana ni butata bwa buyanga kwa talusa Sezuni. U zwezipili kutalusa kuli katengo ka simuluzi kuzamaya kazibahaza linonge za liyanaga kufumana lituso kamo kukonahalela kaufela. Munzi wa Chisire u swalisani hamoho ni babeleki ba kalulo ya balituso, ba likolo la Makete ni baelezi mwa tuto ya baba saikoneli mwa tuto ya namungelele. Sina ka sikwata lupotelanga likolo ni lipatelanyana mwa Zambezi ni sikiliti sa Kavango kuzibahaza zaliyanga ni kutungulula banana baliyanga. Hanata banana baliyanga ba patiwa, sina inge kwaswabisa kwa bashemi kuba ni siyanga,”kwa zwelapili kutalusa Sezuni. Bana balikolo bafumani kabelo kwa kalulo ya kufa lituso za kulifelwa ki muso kuba likolo la tuto kuekeza kwa lituso zefiwa ki balikolo la tuto. “Lufumani tuso yetuna ya susuwezo kuzwelela kuba Fawena, kalulo yefa lituso za kulifelwa mwa tuto yefumaneha mwa likolo la tuto. Ba fa lituso mwa tuto kubabapila mwa munzi wa Chisire ni banana babazwa mwa masika a njebwahezi kwa sikolo sa Kizito. Hanatanata ba Fawena sebalekezi banana baliyanga lipula za mabili,” kwa talusa Sezuni. Mubakweli ku likwambuyu wa Likolo Laliyanga, Alexia Manombe Ncube, yo linusa lahae nelibalilwe ki Sylvia Chidunka, muinasipula wa Mainstream Foundation, katengo kakamwi kakaokamezi lituso za liyanga, katalusa kuli, una nisepo yakuli, mungendenge wa kubeya tuto ya namungelele i tafelisa ketululo yeli kwateni. “Kuzwa kale kafoo, kalabo ya kufa tuto kwa banana baliyanga neli ya ku bashiteka kuba paleliswa kufumana tuso yebafumana babamwi. Kibuitumelo kuli mazazi ao seli a kwamulaho, kalisupo zeliteni za tuto ya namungelele. Takazo yaluna seli yakufa matichele zibo kukona kuluta banana kaufela,”kusina kutalima mayemo abona a buyanga,”kwa talusa Ncube. Lisitataliso mwa likolo zakamita ki ze cwale kaza butata bwa kukena mwa miyaho ni kutokwa matichele babachilaukile mwa tuto ya liyanga ki mukwa o beyile banana ba liyanga mwa kazuma kakasina mwalo. 2015-09-28Staff Report 2
