New Era Newspaper

New Era Epaper
Icon Collap
...
Home / Okamba yAakwiita Ya Shituka Ofaalama yIingulu

Okamba yAakwiita Ya Shituka Ofaalama yIingulu

2008-06-20  Staff Report 2

Okamba yAakwiita Ya Shituka Ofaalama yIingulu
"RUNDU Omukulukadhi Omukavango pamwe nomusamane gwe oya landele oshipambu shevi lyoohekita 30 kwa li dhokamba nale yaakwiita yObataliona 202 yaSouth Africa ndjoka ya li pomunkulo gwomulonga gwaKavango mpoka ngashingeyi ye na ofaalama yiingulu tayi humu nawa komeho. Omunawino mokumuna nokutekula iingulu okwiitula unene miingulu yoludhi lwomoshilongo mbyoka hayi napa kuyoyene pomudhingoloko mpoka. Moshitopolwa moka omunafaalama gwiingulu ina simanekwa naana oshoka aakalimo mpoka ohaya longo unene omahangu oshowo okumuna oongombe. Ano oprojeka ye ndjika inayi tseyika naana nawa moshitopolwa shika. Omunamimvo 41 noku li omvalele yaRundu, Maria Baleka Domingo okwiitotela ofaalama ye poCubu Farm poKasote ookilometa 15 pondje yondoolopa ndjika mOshikandjohogololo shaKapako. Iingulu ye oya kwatela mo unene olwudhi lwiingulu iitokele yomoshilongo mbyoka ya kola nohayi napa nokukonga iikulya kuyoyene. Iingulu mbika ihayi pula iikulya oyindji. Iingulu yiitsezi yoludhi lwomuhoko goLandrace iitokele yomakutsi omanene ge endjelela okwe yi landele komunafaalama gopaipindi muumbugantu wOmusinda Omutiligane poMururani. Iingulu mbika oyo ihe hayi dhana onkandangala mokwiindjipaleka iingulu ye. Iingulu yoludhi nduka ohayi monika unene miilongo moka hamu longwa onyama yoshingulu. Baleka Domingo ota ti ofaalama yiingulu okwe yi tameka momumvo 2002, nokwa li a tameke ashike niingulu iyali e yi pewa kosikema yokunengeneka onkalo yoluhepo, ano oprojeka ndjoka hayi yambidhidhwa pashimaliwa koLuxembourg. Paprojeka ndjika aanafaalama yiingulu ohaya pewa oshingulu oshikiintu noshitsezi olumuno, nokonima okwa tegelelwa ya ka gandje iingulu yoludhi nduka yi li iyali ano epando (oshikiintu noshilumentu) koprojeka ndjika ngele oya tameke okuvala. Iingulu mbyoka hayi zi kaanafaalama mbaka ohayi ka pewa po ishewe aanafaalama yalwe mboka ya hala okutekula iingulu. Baleka Domingo okwa li a mono oshingulu meendelelo nokelago molwaashoka gumwe gomookuume ke okwe mu pe oshingulu shimwe nokulanda iingulu iyali komunamukunda omukwawo ngoka kwa li kee na ehalo lyuuteku wiingulu, naashika osha eta a kale niingulu itano. Molwaashoka iingulu iikiintu ohayi vulu okuvala lwaali momvula, ano uungulwena okuza utano sigo omulongo nuuyali, iinamwenyo ye oya tana noonkondo noya adha pethele limwe. Pashito iingulu oyo iinamwenyo yi na oondunge, nohayi vulu okulongwa omikalo dhontumba nuupu nomeendelelo yi vule oombwa, noya talika ko pondondo ontine yiinamwenyo iinandunge mbyoka yotango oondjima, oohi dholudhi lwodolphine noondjamba. Uungulwena ohau tseya omadhina gawo konima yiiwike iyali nenge itatu okuza pevalo. Iingulu oyo iinamwenyo yi hole okulumba pamwe niikwawo nohayi longitha okukina mokupopya niikwawo. Iingulu yokutekulwa megumbo ihayi kala naana iihahu - kakele ashike iikiintu ngele yi uungulwena. Molwaashoka iingulu kayi na iilyo yolutu mbyoka hayi keelele epupyalo molutu, ano ihayi pushu, onkee oyi hole okwiivuva menono opo yi talaleke iipa yayo. Pauvuko lyakwalukehe iingulu oyo iinamwenyo ya kaka, kakele iinamwenyo mbika oyo iiyogoki oshoka oya tseyika nawa mokukaleka kokule uundjugo wayo naampoka hayi lumbu nenge ehala mpoka hayi lile. Kutya nee uungulwena wu na ashike oowili dhontumba okuza pevalo ohau zi mpoka wa valelwa opo wu ka nine kokule. Oshitopolwa shayo shokomulungu osha simana unene mokuthimbila. Omuyalu gwiingulu ye okwa li yi na okukala oyindji, kakele ohe yi landitha po kaanambelewa yepangelo oshowo omunangeshefa gumwe e nasha nomauyelele gwopautekenika moRundu. Molwaashoka omalanditho ogo haga utha oondando dhiipindi/iilandithomwa, elanditho lyiingulu nonyama yayo pethimbo ndika itali ende nawa, naashika osha etitha iinamwenyo mbika yi landwe ashike kondonda yoodola N$250 sigo N$300 moshingulu shimwe, oshoka aantu kaye na naana ohokwe okulya onyama yoshingulu. Kakele okwa li e na okumona mo ondando ombwanawa mokulanditha iingulu ye, sho ondando dhiikulya tayi londo muuyuni. Iingulu ye ohayi li iimeno mbyoka yi li oyindji noonkondo moshitopolwa shoka sha li nale okamba yaakwiita moka hayi napa ya manguluka. Iingulu ohe yi tekula wo nuushutu womahangu nepungu mboka ha landa kaanamikunda moshako yimwe 50kg ohayi kotha N$60. Natango oha landa wo oshako 50kg yuushutu kombiliha koPetangon koodola N$39. Poompito dhimwe oha landa omongwa ooshako 50kg ngoka ha ka landitha po kaanamikunda ooshako dhuushutu mboka ha longitha mokutekula iingulu ye. Ethimbo lyesimbapalo lyoshingulu oshikadhi omasiku 114 nenge oomwedhi ndatu nomasiku gatatu, nokangulwena ohaka vihi 1.5kg lwaampoka pevalo, noshiviha shika ohashi indjipala muule womasiku ashike gaheyali. Oshingulu ohashi kwata konyala oomwedhi hamano okutekulwa kwa kwata miiti omanga inashi adha oshiviha shokulandithwa po. Nonando uungulwena ohau vulu okukala 12 ohashi vulika wo omuyalu gu londe sigo 15 ngele oshingulu oshikadhi ohashi tekulwa nawa niikulya yolela nokukalekwa moshigunda mu na omuzile, molwaashoka iinamwenyo mbika kayi hole uupyu. Osho u wete yi hole okwiivuva menono nelalakano okutalaleka iipa yayo koonte dhetango epyu. Ofaalama ndjika ohayi shilipaleke wo kutya omatama, iikwamboga niihakautu mbyoka ya hupa ko moositola moRundu itayi ekelwahi nokuhepekwa. Iikulya mbika ohayi ka gongelwa ko kaaniilonga ye nokufalwa kofaalama yi ka tekule iingulu ye. Iingulu ngashingeyi oya tseya nokuli omudhumo gwokaloli hoka haka eta iikwamboga yayo, nolundji ohayi ka tondokele ngele ta ke ya. Molwaashoka ofalama ndjika nayo ohayi tsakaneke wo uufuthi wiingulu, sigo oompaka nuumvo okwa kanitha iingulu ihetatu, shimwe okwa li sha dhipagwa nokoothelwa pehalandjandja limwe popepi naampoka iingulu hayi napa. Oshikwawo ongandu yimwe hayi endaenda kooha dhomunkulo gwomulonga gwaKavango popepi noCubu Farm nayo ohayi kwata nokulya po iingulu ye. Oshingulu shimwe oshikadhi, osha lukwa ""magulu gatatu' sho okugulu kumwe kwa lika ko kongandu, kakele osha hupa mokana koshiipwedhi shoka. Uufuthi wiimuna oshowo oongandu odhi li eshongo ngashingeyi, noku na ethaneko okutula ko ondhalate kofaalama ye, opo a vule okwiindjipaleka omuyalu gwiingulu ye okuza 3000 sigo 4000. Oshowo okutameka okulanditha onyama yiingulu koosikola niipangelo yomoshitopolwa. Baleka ota vulu ishewe okukwatha Namibia mokuyambula po iilonga yokulonga iikulya nokushunitha pevi okweeta onyama yiingulu moshilongo okuza pondje. Okwa mona nale opomba yomeya nokwa landa wo okashina kolusheno. "
2008-06-20  Staff Report 2

Tags: Khomas
Share on social media