New Era Newspaper

New Era Epaper
Icon Collap
...
Home / Ondjokonona Paufupi yOmukwaniilwa Iipumbu yaTshilongo

Ondjokonona Paufupi yOmukwaniilwa Iipumbu yaTshilongo

2006-04-28  Staff Report 2

Ondjokonona Paufupi yOmukwaniilwa Iipumbu yaTshilongo
"Iipumbu ya-Tshirongo shUu-pindi okwa valwa eti 1873 mo-mukunda Onatshiku mUu-kwambi, pethimbo lyelelo lyo-mukwaniilwa Nuuyoma wa-Eelu. Yina oye Ambondo ya-Amunyela. Konima yeso lya-Nuuyoma momasiku 29 Mai 1875, Negumbo lyaKandenge ngoka e li omumwayinamati gwaNuuyoma okwa lele okuza momumvo 1875 sigo 1907. Ko-nima yeso lyaNegumbo mo-mumvo 1907, Iipumbu ngoka e li omonamati omukuluntu gwo-mumwayina gwaNegumbo omukiintu, okwa lala oshilongo shUukwambi momumvo 1907 pamauthompango guuleli wo-paukwazimo wombinzi yezimo lyomukiintu. Iipumbu okwa thigulula oshipundi she okuza kuhekulu Negumbo, ngoka kwa li kee na elelo ewanawa na ina sila oshig-wana she oshimpwiyu. Okwa lele oshigwana nodhimbo yo-sheela nelongitho lyomatha no-kukala e li ompinge nelelo lyo-malenga gaNuuyoma. Elelo lye okwa li lya nika okahetengi momvula ye yotango mo-shipundi shuukwaniilwa. Elelo lyIipumbu uule wo-mimvo 25 oli shi okutalelwa melunduluko ndyoka lya etwa po kiipindi nkontu yaahalithi osho-wo uukoloni mboka wa kwatel-wa komeho ketumo lyAafini-landa.(Aasoomi). Ekuyunguto ndyoka lya etitha ekutho koshipundi netembu lyIipumbu okuya muupongekwa koKa-vango. Aatumwa yaFinland oya li meyambidhidho lyaakwiita yaUnion mboka ya gandja omadhagadhaga giita ngoka ga etitha omaso ogendji. Ombala yIipumbu oya hana-gulwa po noomboma, noohambo dhe dhoongombe dha kala mOnemedhiya oshowo Om-bugahaathindi nadho odha hana-gulwa po. Shika osha ningwa momasiku 15 Aguste 1932. Epo-nokelo ndika olya ningwa oman-ga Iipumbu a li a ya kuuyenda we kOmbandja oku ka landa iilwitho, ondjembo yokayaki-yaki okukondjitha omadhagad-haga giita. Iipumbu okwa ningil-wa oshilangela nokwa kwatwa nomwenyo konima yoshiwike shimwe sho ombala ye ya mbomwa po. Aakwatipo ye oye mu landula kOmbandja mewi-liko lyaKomufala gwAavalel-wamo C.H.L. Hahn, pamwe nokangundu kAakwanyama nAandonga mboka ya longele kumwe nepangelo lyuukoloni neuvaneko okupewa iimaliwa noonkatu oombwanawa mii-longa. Gumwe gomuyo oye Ne-hemia ya Shoovaleka, ngoka wo a li a lombwele aakwiita yIipum-bu iifundja kutya Iipumbu okwa sa, omanga nokuli Iipumbu a li natango mondjila ye okuza kOmbandja. Momuti omu-lyafula Aakwambi oya nwa mo uupendafule nekini (elundu) omanga iishiindalongo ya nwa mo uumbanda. Oshitunda nohedhi oshilongo nomukalo gwasho - Aandonga taa ti nke enke ,ya fa oonankwe taya lili! - Aakwanyama taa ti, hai ti hai ti ngiiti tatu ke yi ka -Aangandjera taa ti gwamuna gwandje ke lete olunisho - Omumbalantu a lya okashi-shilila e ke ka lila kOmbandja - Aakwambi tatu ti gwanene gwanene, mongura atu ke tshi ninga Pethimbo iitunda tayi tilat-hana mbyoka yi shi Uukwambi ekini (elundu) Sho Iipumbu a tothwa mo ku-Nehemia Shoovaleka, omukwa-niilwa Iipumbu okwe ya lomb-wele kutya oshigwana shoko-mongula otashi ke ya tsa oshiti peha lye. Noohapu dhe: oohii-nina otaye ke tshi mu pura pesha-ra ryandje. Shoka shi na okuko-nekwa kOmunamibia kehe osho shoka kutya omutondi omunene goshigwana shAawambo pet-himbo ndyoka oshigwana sha-Finland. Oshikwawo kashi shi okudhimbiwa osho shoka kutya mesiku lyotango lyaApilili 1989, onkalo oya li ya lula, sho oSwapo yaNamibia ya tameke okuun-ganeka ewawa lyayo lyokaku-lumbati PLAN okugalukila ke-gumbo koNamibia, sho omu-kwashigwana gwaFinland (Omusoomi) Marti Ahtisaari e endulula ishewe ondjokonona yooyinakulu yomumvo 1932 yiilwitho yaSouth Africa mo-mukalo gwetulomiilonga lyOka-tokolitho 435 okutameka iita mOwambo, shoka sha yumudha po ishewe uumbangi wu li moompungulilo. Iinima oya kitakana unene molwashoka okwa kala taku tiwa Iipumbu ota ningile aalelwa ye, omahepeko, omadhengo non-yanya nomadhipago, mwa kwa-telwa omaponokelo giilongo yo-puushiinda noku ya thiminika ya ninge aalelwa ye. Omalundilo ngaka oga nyolwa nokuyam-bidhidhwa nuumbangi wopa-kana. Uuhatoyi mbuka itau vulu mbela okukwatelwa moshi-palanyolo ""Eikanyuno lyuu-koloni?"" Oshili kutya omahe-peko gaantu oga tumbulwa kaa-tumwa nokudhimbulukiwa nuu-pu kumboka ye ga ningilwa, une-ne aakriste. Omuntu otashi vulika wo a tale ko omukalo ngoka on-geikanyuno lyuukoloni, oshoka, Iipumbu otashi vulika kwa li ta kambadhala okushunitha pevi omanwethomo gamwe getumo koohedhi dhoshigwna she osho-wo onkalathano yaalelwa ye. Elando lyoondjembo, iilwitho nomalovu omalulu okwa li tali ningwa nelalakano okukaleka po eipangelo-mwene. Iinima mbyo-ka okwe yi longitha shili moku-tidhagula aatumwa naakriste. Oshikwawo oondjembo niiko-litha okwa li wo tayi vulu oku-kaleka po nokunyatipaleka en-wethomo lyelelo neithi-kamenopo lye. Onkee Iipumbu okwa simanekwa koyendji ongendhindhiliko lyekond-jelomanguluko lyAawambo, no-kwa pewa wo ombedhi ko-kangundu okashona lela ongomuhepeki. Shoka Iipumbu a longa shi nasha nekond-jelomanguluko itashi vulu okupatanekwa nokudhimbiwa. Ihe oshinenenima osha li Ko-mufala gwAavalelwamo C.H.L. Hahn ngoka ta tula elelo lyIipumbu moshiponga, no-mulanduveta ngoka a kwatele komeho ogwa li okweeta po elelo lyuukoloni mOwambo. Shi nasha nedhanonkan-dangala lyAakwanyama (on-goondaadhi dhi li ompinge naMandume momumvo 1917 oshowo Aandonga, oshigwana shAakwambi osho awike sha kala nomukwaniilwa a kola ngoka a kondjitha lela epangelo lyaHahn. Oonkatu dhomu-kwaniilwa gUukwambi odha etitha ekatukonkatu lyaHahn. Paenkundathana dha ningwa, Hahn okwa li a hala a kale omukwaniilwa gUukwambi kaa pe na ngoka te mu kondjitha. Osha simana okutseya kutya Iipumbu okwa li a tala ko oon-katu dhe kaatumwa ongoshi-topolwa shiita yokukondjitha uukoloni. Omutumwa Arho ota tumbula kutya Iipumbu okwe mu tilitha noohapu dhika: ""Ino shi tshiwa (tseya) kutya Mandume okwa dhipaga iirumbu? Ngere onde ku dhipaga kape na omuntu te ya a pure ndje. Kape na nande oshirumbu tshimwe tatshi ka vura oku ku gamena, kutya nee oTshongora, Wenduka, kape na nando ogumwe.! Aantu mbaka otaye ke ku pa ombedhi, nangaye ondi ka ronga otshinima shi li mondjira ngere onde ku dhipaga."" Wenduka ta popiwa mpaka okwa dhiladhilwa Windhoek, tashi ti Epangelo. Iipumbu okwa li a pyakudhukwa okulwitha omatanga gokolupadhi, oma-hautu giita, omadhagadhaga noondhila. Uupenda mbuka owo hau simanekitha Iipumbu kutse atuhe ongependafule lyoshig-wana shaNamibia oshipe."" Ombepo yaNdilimani nayi kale nomwenyo moNamibia nomuAfrika alihe! KuKaawete Tshapumba Iilonga."
2006-04-28  Staff Report 2

Tags: Khomas
Share on social media