Aorekhoegu tsîn ge ra ā’’… aitsama !gamsens aorekhoegu ǁaegus ge 80% !kharu hâ

Aorekhoegu tsîn ge ra ā’’… aitsama !gamsens aorekhoegu ǁaegus ge 80% !kharu hâ

Iuze Mukube

Ai!â gere ǂoa wekheb ain ge Oshipeto !garo!ās, Omusati ǀkharib !nân ge ǀaokhoena ǀgamǂgerexa tsûb !nâ ge hâ, ǁnāpab ge 31 kurixa khoeba ǁîb !gâb di ǁkhōs ǁaeb !nâ ǁîb ûiba a ūs khao!gâ. Nē ge aitsama ǁîb ûiba a ū khoeb ge ǀkhuwi tsîb gere hâ-ai oms Oshakatis Okandjengedi !âb !nâ mâs di ǀhonkhoena ge mîba, !gâsab ǁkhōs !aromab Oshipetos ǀkha ra īsa. ǁÎb ge tātsē !gâsab ǁkhōsa sī!nâ tama ge ī, aitsamab ge ûib âba a ū xui-ao. ‘Aore khoe-i ge ā tama hâ’ ti hâ ǂgomǀgaub ge ǂgui aorekhoegu aitsama !gamsens daoba ra ǁhûis di !aroma di ǀgui. ǁîgu aitsama !gamsens !gôagu ge 80% xa a !nāsa, tarekhoedi 20% !naka ra ǀnōhe hîa. New Erab ge !kharaga ǁkhāǁkhāǂuisa ǂansaben ǀkha aitsama ûiba ūs ǂnamipe gere ǁgam. Ngamane Karuaihe-Upi gere mîs ge, aore khoe-I ā tama ti hâ mî-ais kai ama tamaba !khōǂgā hâsa. ‘Aorekhoegu ge ra ā. ǁGau ra tsûba tsî aitsama ûiba ūs !nâs tsîna buruxase ra ā. Aorekhoegu ge ǂauxûib tsî ǀhubuǀhubusenxūn ǁga ra ǁhâ tsî ǁnās !nâ-ū tsûba ra !nō!nō, xawe ās ge ā gu rasa. 

Nēb ge nausa kai !gomsib hîa ǂâisa ǂnûi-aihesa ǂhâba hâba. Aorekhoegu tsîn ge !norasa tsî sâsa ǂgawaba ǂhâba hâ hîa gu “Tsûb !nâ ta ge hâ, !Gommi !nâ ta ge hâ, !Gomsin ǂhani te ran ǀkha ta ge hâ. Tsî ǁkhāti nēsa !norasase ra tsâse nî dī ǁkhā.” 

!Hao!nāsi ǁnatin tsî !kharaga ǂgomǀgaun tsîn ge aorekhoega ra ǁgâiǀā, ǁîgu aorekhoesib ǀgaib tsî ǁkhoaǂgaosiba nî aimâi tsî koma ǂgaeǂgui-aosisa nî ǁgause, tamas ka i ob ge ǂkhawusase ra mûsen. ǁîgu ge āsa mā-amhe tama hâ oms ǂgurihaib a xui-ao”, tib ge Karuaihe-Upiba gere mî. Dana mâsin !nâ ǁkhāǁkhāǂuisa, Mirjam Madhimbas ge a mîs ge aitsama ûiba ūs, dana ǀae tamasa, xawe dana ǀaeb di ǁnaetisa ǀamǂoadi di ǀgui !khaisa. 

“Aorekhoegu ge haka !nāde !nāsase aitsama ûiga ra ū tarekhoedi ǀkha gu kara ǀgoweǀnōhe o. Sao ran ge ǀnî !aroman nēs ra ībana; sîsenosib, mariosib, soregub/!gameb !gomsin, ǂauxûib tsî ǀhubuǀhubusenxūn hîǀhurus, nē 1gomsiba tanihō tamas ka I o oresa hōba tama is, tsî noxopa ǀnîna,”tis ge ge mî.

ǂOa ge kurib ǂNūǁnâiseb di Hoa !Hūbaisi Dana ǀAen ǂUrusib Tsēs tsēdīs ais ge dana ǀhûhâsib mâisas a sîsenxas, Renee Watzdorfsa ge mî, 2023 !nân ge 422 aitsama !gamsens !nae!khaide a !nurihe, ǁîde xus 60% aorekhoega !khōǂgā hâse. Nēb ge !gôagu ǀgui tamaga, xawe ǁgûgu, ǁgûdi, !gâsagu, !gâsadi, ǀaokhoen, sîsenǁare-aon tsî khoen hîa ǀhûhâsiba kai !ereamxasiba !khōǂgāba hâna. 

ǂOa ge kurib !nâ di ge 542 aitsama !gamsens !nae!khaide ge !nurihe, nēpa xun 449 a aorekhoe tsî 80 tareǁgû, ǁkhaisa axagu tsî koro ǀgôadi tsîna hâse. ǁî-i hoan xa a ǂkhamse aitsama !gamsens !nâ ge !â-I ge koro kurixa ǀgôaro-e tsî hoan xa kai !gôab ǀkha 103 kurixa-e.