New Era Newspaper

New Era Epaper
Icon Collap
...
Home / Uuyamba Niihuna Ya Etwa Kefundja

Uuyamba Niihuna Ya Etwa Kefundja

2008-05-13  Staff Report 2

Uuyamba Niihuna Ya Etwa Kefundja
"Chrispin Inambao OSHAKATI Kombinga yimwe omeya gefundja ngoka ga mbomboloka okuza momilonga niitalamimeya ya pala ongamba nomulonga gwaCuvelai oga tembudha aantu omayovi momagumbo ogendji miitopolwa yomuumbangalantu waNamibia. Kakele kombinga onkwawo efundja olya ningi onzo onene yuuyamba woohi nomambalantangu okudhenga po omukaga. Oohi noontangu odhi li wo oshilongitho oshinene okusikumutha okulya oohi moNamibia, ano oshikonga shoka sha kwatelwa komeho koNamibia Fish Consumption Trust (ano Oshiketha shaNamibia shi nasha Nokulya Oohi) shoka hashi pashula oshigwana kombinga yokulya oohi moshilongo. Namibia, nonando oku na uuyamba woonzo dhomomeya, oku li oshilongo shoka hashi li oohi dhoopelesenda oontshona lela noonkondo muAfrika, unene molwaashoka kutya monakuziwa oohi ashike dhoka dhongushu yopevi lela ngaashi dhoka dholudhi horse-mackerel nodentex fish odho dha kala hadhi landithwa moshilongo. Limwe lyomomatompelo kutya omolwashike Aanamibia haya li ashike oohi dhoopelesenda omulongo dhoka hadhi kwatwa mefuta, olyo ndika kutya iikulya ya simana moshilongo oyo onyama. Oshipu noonkondo okwaadha aantu taya landitha onyama pomatala mpoka omuntu ta vulu okwiilandela uusiteki wonyama ya yothwa. Ihe oohi dha mbalandwa unene dhoka hadhi landithwa oto dhi itsu ashike mooresturanta kondilo. Kakele ngashingeyi sho efundja li iteyela oshilongo muumbangalantu waNamibia, aakwashigwana mboka haya landitha okapana konyama ya yothwa otaku tiwa otaya nana nondatu molwaashoka ookasitoma dhawo odhindji ngashingeyi ohadhi landa ashike uupandi woohi oontalala tadhi zi miishana pomikunda dhawo. Okuza etango sho tali piti sigo ota li ka ningina pOntopa yaKandjengedi pokati kOshakati nOngwediva, oshowo Ontopa yEikuthomwenyo popepi nOpolisi yaShakati ogo gamwe gomomahala mpoka tapu kwatwa oohi okati kalala miitopolwa yomoNooli mOshana, Oshikoto, Omusati nOhangwena. Aakwashigwana oyendji mboka ya ninga aayuli yoohi yethimbo alihe oya dhika ootenda pooha dhokamukanka hoka haka gandja omeya kiitopolwa ine okuza moAngola, nopethimbo ndika okamukanka haka oke li onzo onene yomeya miishana mbyoka ye ka kundukidha. Aanona yosikola ngele osikola ya zi mo nenge momahuliloshiwike otaya monika ya yedha uupandi woohi oontalala nenge oonkunkutu taya landitha kaaniihauto naayendi kolupadhi pooha dhopate, unene ndjoka ya za mOshakati ya thinda kOutapi. Kakele koohi, omafuma ga kukuta nago otaga monika taga landithwa, omanga mboka ye hole oohi tagu pu mo taya monika taya kongo oohi egumbo negumbo. Okapandi koohi dhokilograma yimwe ohaka gu oodola ntano nenge omulongo, omanga onyama yongombe okantumba/okasipa okashona haka kotha N$20. Ondilo ndjika oya hingile oyendji mokulanda oohi peha lyonyama, ano oohi dhoka dhi na iitungithilutu oyindji pakuyeleka nonyama. Oohi ohadhi yulwa unene noondjolo/uulongolola kwa tulwa okakulya kasha, omanga yamwe taya longitha oonete dhoomwe, iishongo nuuluga wa tegwa nawa pomatondokelo gomeya mpoka pe na oohi odhindji. Ohashi kutha ashike omuyuli ominute dhontumba okukwata ohi yimwe nokandjolo. Konima ngele odha yulwa ohadhi mangelwa kumwe muupandi nokutulwa moshilambo sha tuta opo dhi vule okulandithwa kaaniihauto dhi li natango oontalala. Eteyo lyiilya yomahangu nuumvo otali ka nkundipala noonkondo, noyendji otaya ka thika koshikogo miigadhi mwaa na nando omuma yimwe yoshilya, onkee iiyemo okuza melanditho lyoohi otayi ka longithwa mokulanda uusila, osuuka, omongwa, omagadhi gokulya, uulehite niipumbiwanima yilwe. Eteyo lya nkundipala nuumvo olya etithwa koshipahu shuupuka mboka wa tetagula po thilu iilya momapya ogendji nokuthiga aanamapya pomutenya. Ihe omeya gefundja otaga monika ga etelela omuyalu ogundji gomaludhi goohi dhoka dha kutha momagumbo ootate, oomeme naanona ya longithe meudhililo ompito ndjika ya pumba okumona oshimaliwa koomuma okuza mokuyula oohi dhoka tadhi yelekwa nomana (oshikwiila) shomomeya. Okupopya oshili, oohi otadhi kwatwa konyala pehala kehe naantu oyendji ngashingeyi oya ninga aayuli yoohi mboka kehe esiku taya yulu iipandi iinene yoohi okuza miishana, omatale noontopa mooha dhoopate noongalama. Oontopa ngaashi pOkandjengedi nOgongo odha fa opalandisa kaayuli yoohi mpoka oohi noontangu tadhi yulwa nokukwatwa noshiyulitho sholudhi kehe, kutya nee osha nika uunkundi shi thike peni, oonete dhoomwe nooshako otadhi longithwa muka moNooli. Iitopolwa yopondingandinga yoNooli oya thikama po miishana mbyoka hayi mono omeya okuza momulonga gwaCuvelai ngoka wa za muumbugantu waAngola nokutaakana mOwambo gwa thinda kEtosha Pan. Uuwindji womeya ngoka haga tondoka omvula kehe okupitila moshitopolwa shaCuvelai ogi ikolelela kondondo yomvula ndjoka ya loka miitalamimeya nokweetitha omeya gefundja. Omafundja ohage ya pamaludhi gayooloka; omimvo dhimwe omafundja ohadhi thiki mOwambo, omanga omimvo dhimwe omeya ihaga thiki. Okuza momumvo 1941 omeya gefundja oge yile iikando itatu, omafundja ngoka omanene ngoka ga thika sigo okEtosha Pan. Iitopolwa yomuumbangalantu woshilongo mbyoka yi na evi epu nohali nu omeya noonkondo, omulonga gwaCuvelai ogwa palathana niishana iifupi mbyoka ya kwatathana nomakango nomakanka ngoka haga udhitha omulonga gwaCuvelai ngoka hagu tilile miishana omeya ogendji nenge omashona. Oohi dhoka oontshona okuza moCuvelai ohadhi kala miishana pethimbo lyomafundja gokomumvo. Uuwindji wekwato lyoohi komumvo olundji owa yooloka nonando kape na lela omapekapeko ga ningwa po meyulo lyoohi, otashi imonikila lela kutya eyulo lyoohi nuumvo oli li pombanda pakutala koohi dhoka tadhi kwatwa pethimbo ndika. Nonando kape na omauyelele gothaathaa, otaku tiwa miishana iheyali ohamu vulu okukwatwa oohi dhootona 250 muule ashike womasiku 60, naashika ohashi ningwa pethimbo ku na ashike efundja eshona nokuli. Aanamikunda yamwe otaya ti oyi ihula efundja lyoludhi nduka momumvo 1968, sho omumvo ngoka kwa kwatelwe shili oohi odhindji. Omunamimvo 26, Monika Sam ngoka a zala omulambo ongokakayiwa kolwaala lwoshiyokahi, okambindja nondjiina ombulau ya tonyenwa poongolo, noku li yina yuunona uyali hau hiti osikola ota hokolola kombinga yekwato lyoohi moNooli. Ota monika oye omukalelipo gwongundu yaayuli yoohi mpoka. Ongula kehe potundi 10H00 lwaampoka omugundjuka ngoka e li omweeti goshikwiila megumbo oha yi aluhe koshana popepi momukunda Omuhozu popepi nOutapi moshitopolwa Omusati. Iilonga ye yokuyula oohi ohayi yi sigo opotundi 16h00, nopethimbo lyokuzimbuka ohashi vulika a landithe oohi dhoodola N$100, okutanda nokukutika oohi dha udha oshako yoohi ndhoka ashike opo dha kwatwa. ""Otwa tamekele okukwata oohi omwedhi gwa zi ko. Otwa kala nale nokuyula oohi momeya gefundja, ndele uuwindji woohi dhonuumvo odhindji inaa shi monika nale - oohi odhindji noonkondo,"" osho a kundaneke oNew Era. Monika pamwe noluvalo lwe ohaya li po oohi dhimwe nokutanda nokukutika dhilwe dha tulwa momeya goviinu (ohaseina) opo dhi ka liwe kohainga. Omanga uupandi wumwe woohi dha kukutikwa, ta ti ohau tulwa mooshako noku ka landithwa kaantu kOshakati, Ondangwa, Ongwediva nokOvenduka. Monika ota ti oshimaliwa shoka ha mono okuza mokulanditha oohi ohe shi longitha okulanda uusila womahangu, oothewa, omagadhi gokulya nokufuta osikola yaanona ye. Nonando omafundja ohage ya nonyakanyaka yoohi, momeya ngaka ihamu kwatwa naanaa omafuma omanene, oshoka ohaga ningine momeya ngaka nokufadhuka po aanamikunda mboka ya hala oku ga kwata,"" Monika ta ti. Namibia oshilongo oshikukutu, tashi ti oohi dhomomeya gomvula kadhi shi odhindji unene. Ohadhi monika ashike unene miitopolwa yomuumbangalantuzilo nuumbangalantuninginino moCaprivi, Kavango, Omusati, Oshikoto nOshana. Oohi dhoka dhomomeya gomoshilongo, ano dhomomulonga, omithima, omatale niishana ihadhi landithwa unene paipindi, ihe ohadhi kwatwa ashike kaayuli noku dhi longitha okulya pamwe naanegumbo yawo, aakwanezimo nenge aanamikunda, ihadhi kala unene odhindji nokulandithwa. MoKavango noCaprivi aakwashigwana ya konda 100 000 ohaya hupu unene moohi ongoshikulya shesiku kehe moka haya mono wo ooproteina dha gwana. Okulya oohi moCaprivi oku li pombanda pakuyeleka nonyama yongombe, onyama yiiyamakuti niikwamawawa, noohi odha simana noonkondo kuuhupilo waakwashigwana mboka. Omaludhi ga simana goohi oga kwatela mo ngaashi omaludhi gomakende gayooloka, oontangu, omambalantangu, oombanda nsht. Oohi kutya nee odhomomeya gefuta nenge dhomomulonga odhi li onzo onene yiitungithilutu yi nasha nekoko nuundjolowele wolutu. Moohi omu na ooproteina, oovitamine, iikwamongwa niikwamagadhi oyindji. Oohi odhi li ishewe onzo ya simana yOvitamine A noD ndjoka ya pumbiwa noonkondo kuukolele woshipa nekoko lyomasipa. Ohadhi dhana onkandangala ya simana mekoko netungopo lyoontumba dholutu. "
2008-05-13  Staff Report 2

Tags: Khomas
Share on social media