LUKAU lolu akalezwa kuli kutuha lu yema fa pene ye likana bo lule (millions) ba N$55 kutuha lu fumaneha silimo se haiba kuli litapi ze tuna za mwa liwate ze cwale ka heki ni monkfish ka puo ya sikuwa, inge li swaliwa hande kuzamaelela ni palo ya matanisi a zona a lelilwe inge kusina lisitataliso ze tuna.
Likwambuyu wa Likolo la Bundui ni Limbule za mwa Liwate, Dr Abraham Iyambo na kile a bulela ze mwa Ndu ya Milao kuli, matanisi a mufuta wa tapi ya heki ana swelwi silimo se sifelile ki a ta swaliwa ni silimo se.
Matanisi a mufuta wa tapi yani a likana 130 000 mi a kona kutisa lukau lolu likana N$47 millions.
Matanisi a mufuta wa tapi ye zibahala ka monkfish ona a likana 9 000 mi a kona kutisa lukau lwa naha lolu likana N$6.75 millions.
Mwa nzila ye swana hape, matanisi a likana 900 a tapi ya mufuta wa orange ona a kona kutisa lukau lolu likana N$1.35 million.
Iyambo uli liteko za litapi fa musika wa lifasi lisa pahami mi kacwalo litapi za naha li yemi hande mwa nzila ya ku kona kutisa mashilin`I a naha.
Kuyamba kwa litapi kutatekanga mwa kweli ya Kandao haina ni lizazi li lin`wi kuisa mwa kweli ya Lungu silimo sesi latelela. Kono ze ni halili cwana, kweli ya Yenda silimo se ita kwaliwa simubuso mi kacwalo hakuna kuyamba kapa mane kuyuta ko ku taba ten`I sihulu kwa tapi ya mufuta wa heki.
Likwambuyu na kile a talusa kuli palo ya kutulo ya mufuta wa tapi ya heki ne kilwe ya nanulwa hanyinyani ka libaka la kuli macaziba neba fumani kuli tapi ye ki kale I n`atafala kalibaka la kuli kuna ni mufuta o mun`wi wa tapi ye swana o zibahala ka Cape Hake. Mi ka lona libaka le, kutulo ya tapi ye ne kilwe ya nanulwa kuzwa fa palo ye likana 701 000 ni kuyema fa palo ye likana 936 000 kuzwa kweli ya Sope silimo sesi felile.
Iyambo na kupile babeleki kubona kuli ba lateleha milao kaufeela ya kuyamba ni kubona kuli lisepe zen`wi sina ka tumelano li kena mwa mezi ka buima bwa tumelano ye swanela.
Ha kubapanywa ni tapi ya heki, maemo a tapi ya monkfish a bonahala kono ha bonahali hande luli kalibaka la tutapi nyana totu n`atafezi ahulu kuona mufuta o.
Ze ni halilicwana, naha Namibia ita swala mukopano wa Makwambuyu ba Likolo le mwa kweli ye taha.
Mukopano uta biza Makwambuyu ba Likolo la Bundui ba sikiliti se sa SADC kubeya licaziba za liluko le, zeta bona kuli kuyamba isi ka mulao kwa bihiwa ni kutiswa pila mulao mwa linaha ze shelana za sikiliti.
Sisitataliso se sa kuyamba isi ka mulao hala lisitataliso zen`wi, si taluswa kuli kise si tisa likayamana mwa maluko a bundui a linaha ze shelana za lifasi.
Mwa linako za cwale, kuyamba isi ka mulao ko kuezwa ki makampani a matuna mwa libaka za mezi za linaha ze shelana mi kutaluswa kuli kueza mashilin`i a man`ata a bo lule lule mi kacwalo ki pisinisi ye lateha kwa “baipanguli” ba yona pisinisi ye.
Kuyamba kwa isi ka mulao hala linaneho zen`wi, kutaluswa kuli ni kona kuta ikambotwa ten`i kwa mukopano ni kubona lisitataliso ze kutisa kwa sifumu sa linaha za lifasi le la mbowela wa Africa ili sona sikiliti sote sa SADC.
Litoho zen`wi zeta ikambotwa kiza swalisano ni kubona kuli sikiliti si kona ku wina cwan`i sona sisitataliso se.
“Ni sepa feela kuli mukopano uta tiiseza swalisano ni kubona kuli kuna ni ketelelo sakata ya bundui mwa naha ni lifasi,” ne kubulezi Likwambuyu.
Mukopano tuna, u lelezwi kweli ye taha ya Kandao ka lizazi la 20 kuisa 22.