I Kae Matundu-Tjiparuro OTJOMUISE Ohoromende ya Namibia ngunda ka i yeya po rwara mOtjitiro Otjindjandja nu o tji yasere okupita mo tjihweka mu yatara na kara ko hongora yayjo mo ku hungira kuna Ovandoitji no ku yandjera imba mbai ihamwa oku rira orupa roruhindo rwo kotjiveta me hungi, Okanepo kOndjuwo yOzoveta, McHenry Venaani, matja. Venaani Oritjatatu wa ka yendisire ehungi rombepo rOtjitiro Otjindjandja komurungu. Watjere ngape sembamisiwe okomiti yOndjuwo yOzoveta o ku pambaha kutja otjina ihi matji honinwa vi no ku kahurura pupe hina o u kahuke ngunda ape hiya kara ehungi. “Okomiti ndjiripo yotjiungura tjapeke ma iso oku pasana ounongo no kuungura kumwe nokomiti yOndjuwo yOzoveta oku rongerisa ehungi etenga,” Venaani waningirire. Ngakahukire kutja okomiti Venaani ndji mahee ndjiripo oo ine kutja oyondjo yo Ministera Ondenga yOkehi, Libertine Amadhila, ndjina otjina no tjimariva tjapeke tjitji kondjisiwa okuundurirwa kombanda yoviwana mbya I hamwa Ovaherero, Ovakwena, Ovatakume nOvakuruha poo indee? Watjere ovanarupa na mbapaterwa pendje vasere oku zemburukwa mehungi nu pasere oku kara ozongondjero zokutja ehungi ryute. Mokupata Venaani watjere ko ngaaruhe o Namibia ngari kare nongaro ombwa mbwa kuna otutu tuo Vandoitji tutu yandja oruvara ko rukosi indui tjimuna ozombongo no vahongwa vondoto oitjatatu nawina ovo tjitamba tjo unongo wo mahongero. Watjere ondengu yawo nga yungurisiwe oku tanaura o u mune wo tjiwana mo tjina ihi. Ovahenendu peke peke vo vira vyo politika mehi rOvandoitji o Christian Democratic Union (CDU) and Social Democratic Party (SPD) na varwe motjiwana mehi rOvandoitji veri kamwaha oku hungira nu ve vanga o mazengururiro omawa nu munao “otji tuasere okuhungira nawo”. O Ministera yOkehi yOmananeno wOtukondua nOzongomainde, Omakwizikiro wOmara nOmekurisiro wOkozombanda, Kazenambo Kazenambo, watjere epu rotjisuta ko matombero wo ma u semba wo vandu iyo vaumbe voruveze ro huuirre yOvadoitji, ka naa rikoka nu munao otji pehina okuvatera oku kondjisa oku ripenga. Watjere otja tji marikondjisiwa okupengwa wina omitima vyo vandu otji mavi ririko omivi nu ihi otjina tji ma tjipendura otjivi mo minyo vyo vandu na tji zunda ombepo yo ndjesirasaneno mehi. Watjere avehe mbena orupa motjina ihi ngave tjitoore no mutima auhe ngunda atjiri otji vihu no upupu oku tjiuna. Watjere ape undjua nganduu imba mbemuna kutja vehumbwa no ku pengwa mo mahi wa kangamwa na movihuro muveri kehi yomu tuaro wo u syona ave hiya pamuka no tjipamuka tjao mo ruyaveze atjitunu kondero yo ngorongova yOvandoitji. Kazenambo wa rya mene komurungu natja ovandu ngaverire ova paturuke vetare ko rusuvano ndu ripo nai movandu nu ve zengurure otjina ihe porumwe ko ngaaruhe. “Opolotika yombo ka i na kaani ma ivatere,” watjere. Mokupata Kazenambo we ri yarikanene ko horomende yOvandoitji okuri tanaura no kupaha no mutima auhe o mazengururiro kOtjitiro Otjindjandja tjOvaherero nawina ko mauhazendu warwe nga tjitua kOvanambia tjimuna Ovakwena, Ovatakume nOvakuruha. Watjere ehi rOvandoitji rasere o kuuta okuyaha ombi mohunga kutja otjina ihi tji rarisiwe novandu vekaende ko murungu na vyarwe mbihepa ombango. Wa ningirire ohoromende ya Namibia okutua omuwne kembo kOngutiro yo 1948 yOmihoko Omikutasane yOkutjurura nOkuvera Ouhazendu wOtjitiro Otjindjandja. Mo mwinyo tjingewo wa ningirire kutja pe tiewe kutja o u hazendu kangamwa omundu okutja kapari eraa rokuyandeka Ovaherero nokutja ehi rOvandoitji kana indi pura zepere Ovakwena nOvatakume nOvanamibia varwe otjindjandja. Okanepo ko Monitor Action Group (MAG), Jurie Viljoen, watjere o watjiri kutja ovandu va Namibia vata, ave yambururwa no matundu aye rimbwa nu tjinene nene yari oruveze oruzeu kOvaherero. Posya ongore i hahaura ombango yomundu nu tjingetjo wina yo tjiwana. “Oruveze rwa rundurura ongaro yovandu mouye. Ehi rOvandoitji ndinondi kaa hi rOvandoitji rwe serewondo ndakapita. Mbina o ngamburiro kutja o rutanga ro ruveze rwa nambano rOvandoitji kutja o kehi rOvandoitji, o mo Namibia poo oko uye warwe kanaa veyandjere ouhazendu mbwa sana ingo.” Watjere embo indi “otjisuta” ripendura omaundjiro kaani. Nandarire kutja uri puna ovakwatera ovakwao mo kuhungirira koruvuze rondorera ndorera mongarero yawo, wa purire kutja hapo Ondjuwo indji yeri pura yamana kutja otjisuta matjiisapo imbi mbya tjitua oruveze indo? Watjere kena kukambura kutja ongondjero yapeke kourike wayo ma i kara no vihape. Ndoovazu Ondjuwo indji ina ongamburiro kutja indji oo ndjira komurungu ongwaye tji pehina o merikutiro kumwe navarwe mo uye mbepaha otjina tjingetjo. Munao Viljoen wa vangere o kurundurura o mbepo ndjahitisiwa iyOmbara Otjitambi yOvaherero, Kuaima Riruako. Ombepo indji aa itja nai: “Kutja Ondjuwo indji ma i yandja oruvara kehungi mo ngondjero yo kutuapo ongutiro o yakurwa yo uye yo ku paha omirari, omatuako no vinenge ku ma ku ungurirwa omapu tjingeyo inga ku ma ku hungirirwa monbepo ndjiripo.” Omarundururiro inga kayari no muye zeuparise no mbepo indji otji yawire. O Ministera yOkuti Nozondendera nOvaryange, Willem Konjore, watjere nandarire kutja otjiwana tjasere oku yakura omaningiriro wondjesiro nag yandjerwa po Hamakari mo 2004,ka pena kutjayera oviwana okupaha ondunino yo ma u hazemba nga tjitua kuvyo ndoovazu ihi matji tjitirua oviwana avihe mbya i hamwa nu tjina ondjiviro no ruvara ro horomende. “Mena rokutja ete tuna omerizirira kova Namibia avehe kutja vaza komuhoko une, verikuta kongee polotika poo oo une motjiwana,” Konjore watjere. Watjere no mbepo indji otji maningire ounepo auhe wOndjuwo indji oku hungirira kombepo o mwatamwate indji no ngekezero nu otjo tjina tjima tjitunu kOvanamibia avehe.