I Kae Matundu-Tjiparuro O VAALGRASA – Ovimbumba vyo tjiwana tja Vaalgrasa tjombara Joel Stephanus Tjikuirire nOvaherero nOvambanderu varwe tjinene okuza ko Mongua na Tjoruuma omayuva wo masuviro ngazuko va woronganene muno povitjitua vyo tjiwana ihi mbi karako ombura aihe otjiwana ihi pu tjizemburuka omakotokero watjo okuza ko Uniona mokuza no huka ovita vyo Vakwena. Wina pari ozondekurona za Tjikuirire kotuap peke peke tuehi. Mehungi re Osondaha pozongungu zoo ihe noo ina Ombara Tjikuirire wa tjivisire kutja tjiyeri o 20 ku Ndengani ombura indji otjiwana tje matjizemburuka eserewondo rondiro yombangane yotjirwa tjo ndjururiro yohuurire yOvandoitji, Jacob Marengo poo Marenga. Marengo wata tjiyari 20 ku Ndengani mo 1907 motjirwa tja Eenzaamheid. Marengo, ngwari ondekurona yo murumendu Omuherero no mukazendu Omukwena, wahitisire oruhingo mouhonapare wo huurire yOvandoitji. Movirwa vyo Vandoitji notjiwana tjOvakwena imba Ovambondelswarts pokati ko 1903 no 1904 eye na Abraham Morris aa ve wirire ovarwe vOvandoitji no kuzenga otjo kandjendje meheke mozondundu za Karas. Omarwiro inga ya yandja ongurunguse onene kouhonapare wOvandoitji wohuurire. Munao ouhonaparae imbwi otji waningira ombatero kouhonapare wOvaingirisa mo Kapa nu wina autuapo otjimariva ozomarka o 20,000 kotjiuru tja Marengo. Ovitjitua vyo mayamberero imbi vya utire Orovyungura ape mo mahitire weyuva no matuirikiro wo merapi rehi noro mbwaneno ya Africa nawina omarapi wombazu indi rotjiwna tja Vaalgrasa otjini, rOtjiserandu na indi rOtjingirine. Oyo yaturikirwe ngunda ovimbumba ama vi imbura eimburiro rehi na indi rotjiwna tja Vaalgrasa. Okuzambo omukuramenepo wo tjimbumba tjombazu tjOvaherero nOvambanderu mbeturira komamuho weyuva movirongo tjimuna Otjoruuma Nezoroue nozondendera otja karere nokambo ko ndjiukisiro yozondando zorutu indui. Ovimbumba okuzambo otji vya tokorerwe ama vipundu omuzumbi vyo mbazu vya Vaalgrasa mbitjiukwa otjo Langarma.. Tjakaririre Osondaha rukuru ngunda eyuva ari hiyatua ohanya konya tjandje otrupa yo komando ondano yOtjiserandu mOmongua tjandje iri kovipato nozombimbi nonderera. Yaserurire ondjira yOmbara notjirata tjayo okuvaza poruveze romaworonganeno novitjitua avyutu. Tjingetjo Orovyungura patengere omatuirikiro womarapi, eimbuririro rehi noro tjiwana tja Vaalgrasa no ngumbiro. Tjazumba oviwana avi tinyaukire kozongungu. Pozongungu Ombara mu vyarwe yaningirire ovakwatua votjiwana tjayo okuhara ombango movitjitua vyatjo vyombazu na i raisa omwiihamwatima wayo kutja ovandu va hukuka okuza koo Mongua na Zorongondo no maukambe ngunda imba oveni votjina avaurwa nandarire okunanena oukambe wao kovitjitua. Ombara Tjikuirire wina waraisire kutja kapena ondjozikiro yarwe kovati pendje no kupandera mbo virumatwa vyo muhoko mbihazire poupu nungwari mbyaza movyungura vyao ovikukukutu. Munao wina otja ningirire otjiwana tje novandu avehe mehi okuungura oukukutu okutunduuza ombwiko ya Vaalgrasa ndji hepa omatunduziro nawina indji yehi. Ovitjitua pozongungu vya yandere no maumbiro wozohanga meyuru povikando vitatu otjo ndjozikiro kovati nozombangane ovanane votjiwana ihi koupenda wao movita kuna Ovakwena nOvandoitji. Okuzambo ovandu va katanaukire pona pu patenderwa Hendrik Witbooi ngunda ave hiya yaruka poruveze rovitjitua okupata eyuva.